Leki
prokinetyczne
Poszczególne leki z tej grupy wpływają agonistycznie
na receptor 5-HT4, co nasila wydzielanie acetylocholiny z zakończeń pozazwojowych.
Inne są antagonistami receptora D2 dla dopaminy, a niektóre wykazują również
powinowactwo dla receptorów motylinowych. Prokinetyki zamykają mięsień
zwieracza wpustu i zwiększają napięcie oraz amplitudę skurczów żołądka,
rozkurczają odźwiernik i nasilają perystaltykę dwunastnicy.
Co
ważne, działanie prokinetyczne odbywa się bez wydzielania dodatkowych ilości
kwasu solnego. Do grupy tej nie zalicza się substancji rozluźniających masy
kałowe, zwiększających wydzielanie soków żołądkowych i jelitowych, ani leków wzmagających kurczliwość
przewodu pokarmowego przy niezmienionym czasie pasażu. Ze względu na mechanizm
działania stosuje się je głównie w refluksie żołądkowo-przełykowym i
żołądkowo-jelitowym, czynnościowej niedrożności przewodu pokarmowego,
opóźnionym opróżnianiu żołądka (gastroparezie), zaparciach i współistniejącym
zespole jelita drażliwego, zapaleniu żołądka, objawach dyspepsji oraz
opóźnionego opróżniania, a także w nudnościach i wymiotach spowodowanych zastojem
pokarmu w żołądku.
Patomechanizm
nudności
Za
pojawienie się mdłości i wymiotów odpowiadają dwa podstawowe mechanizmy:
ośrodkowy i obwodowy. W patomechanizmie ośrodkowym istotną rolę odgrywa obszar
zlokalizowany w pniu mózgu. Nazywany jest on polem najdalszym (area postrema). W jego obszarze
zlokalizowane są receptory dopaminowe D2 i serotoninowe 5-HT3. Są one wrażliwe
na działanie substancji takich jak: jony wapnia, mocznik, oraz szereg leków,
zwłaszcza cytostatycznych i opioidowych. W patomechanizmie nudności i wymiotów równie
ważną rolę spełniają receptory zlokalizowane na obwodzie w przewodzie
pokarmowym. Są to receptory dla serotoniny 5-HT3, 5-HT4 oraz receptory
dopaminowe D2. Ich
pobudzenie następuje zwykle po zadziałaniu serotoniny uwolnionej z komórek enterochromatofilnych zlokalizowanych w
ścianie jelit w odpowiedzi na różne bodźce, zwłaszcza podawane leki
cytostatyczne, radioterapię i toksyny.
O
metoklopramidzie słów kilka
Metoklopramid
(4-amino-5-chloro-N-(2 (dietyloamino) etylo)-2-metoksybenzamid) to pochodna
benzamidu o strukturze chemicznej podobnej do prokainamidu, ale bez działania
przeciwarytmicznego. Jest to lek należący do grupy prokinetyków, ale o wyjątkowych
właściwościach. Po pierwsze, jako jedyny oddziałuje zarówno na receptory
dopaminergiczne D2, jak i serotoninoergiczne 5-HT4. Poza tym wykazuje również
antagonistyczną aktywność w stosunku do receptora 5-HT3, co sprawia, że po jego
zastosowaniu pojawia się działanie przeciwwymiotne. Dlatego też bardzo często
wykorzystywany jest właśnie w leczeniu nudności i wymiotów, ponieważ łączy
zarówno działanie ośrodkowe, jak i obwodowe.
Metoklopramid
dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, może być również podawany dożylnie,
co ma duże znaczenie przy silnym odruchu wymiotnym. Okres półtrwania leku
wynosi niecała 5 godzin, działa dość szybko bo po około 15-60 minutach. Lek
gromadzi się przede wszystkim w błonie śluzowej przewodu pokarmowego, wątrobie
i gruczołach ślinowych. Stosowany jest w zapobieganiu nudnościom i wymiotom spowodowanym
podawaniem chemioterapii, po zabiegach operacyjnych oraz wywołanych
zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego (gastropareza, zespół
uciśniętego żołądka, niedrożność mechaniczna wywołana guzem i zaburzenia
motoryki jelit).
Jest
to lek pierwszego rzutu stosowany w leczeniu nudności związanych z
chemioterapią i stosowaniem opioidów. Nie hamuje wymiotów pochodzenia
błędnikowego. Ze względu na właściwości prokinetyczne podaje się go w zgłębnikowaniu
jelita cienkiego, zaburzeniach czynności żołądka w cukrzycy oraz w diagnostyce
radiologicznej, ponieważ wpływając na motorykę przewodu pokarmowego ułatwia
przechodzenie papki barytowej przez żołądek. Stosowany jest również w
premedykacji przed zabiegami chirurgicznymi jako profilaktyka zachłyśnięcia.
Lek jest zazwyczaj bardzo dobrze tolerowany. Niekiedy, szczególnie przy zastosowaniu
wysokich dawek, może powodować działania niepożądane takie jak: ruchy
dystoniczne, objawy pozapiramidowe(dlatego jest przeciwwskazany w chorobie Parkinsona),
rzadko drgawki. U starszych i wyniszczonych chorych czasem obserwuje się
senność.
- Wojciech Leppert, Nudności i wymioty u chorych w medycynie paliatywnej. ARTYKUŁY POGLĄDOWE I WYTYCZNE Medycyna Paliatywna 2011; 3: 113–120
- Anna Adamczyk Prokinetyki w opiece paliatywnej Polska Medycyna Paliatywna 2003, tom
2, nr 3 - WOJCIECH
LEPPERT LECZENIE OBJAWÓW ZE STRONY PRZEWODU POKARMOWEGO U CHORYCH W MEDYCYNIE
PALIATYWNEJ Nowiny Lekarskie 2011, 80, 1, 47–57 - Wojciech Leppert1, Dorota Swoboda2 Management of cancer patients with symptoms of bowel obstruction
ARTYKUŁY POGLĄDOWE I WYTYCZNE Medycyna Paliatywna 2010; 4: 177–189 - Allen Lee, Braden Kuo Metoclopramide in the Treatment of Diabetic Gastroparesis Expert Rev Endocrinol
Metab. 2010;5(5):653-662.
