Niestety niektóre z leków OTC są nadużywane świadomie w tzw. celach „rekreacyjnych”. Do zatruć lekami, które stanowią około 60% wszystkich zatruć, dochodzić może też przypadkowo (dzieci, osoby z zaburzeniami pamięci) jak i celowo (próby samobójcze) [1, 2]. Warto zatem wiedzieć, jakie dawki leków mogą spowodować nieodwracalne zmiany w naszym organizmie…

Śmiertelna i toksyczna dawka paracetamolu

Paracetamol należy do najczęściej stosowanych leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. Jest on również składnikiem wielu preparatów złożonych, stosowanych najczęściej w leczeniu przeziębienia, w wyniku czego niektórzy pacjenci mogą go przedawkować nieświadomie.

Maksymalna dawka dobowa paracetamolu przy leczeniu doraźnym to 4 g, zaś w terapii długotrwałej – 2,6g. Natomiast dawkę toksyczną stanowi 8-10g (>75mg/kg m.c). Zaś u dzieci z powodu odmienności anatomicznej oraz metabolicznej (procentowo większa wątroba w stosunku do masy ciała) przyjmuje się, iż dawka toksyczna wynosi powyżej 150 mg/kg masy ciała. Na zatrucia bardziej podatni są alkoholicy oraz pacjenci ze schorzeniami wątroby i w ich przypadku dawkę toksyczną stanowi już 6g leku [2].

Dawka toksyczna jest niższa także u osób z zaburzeniem funkcji nerek, odwodnionych, niedożywionych czy leczonych takimi lekami jak rifampicyna, barbiturany, karbamazepina, fentytoina, a także innymi metabolizowanymi przez cytochrom P450. Zatrucie paracetamolem stanowi jedną z częstszych przyczyn zatruć, które prowadzą do ostrej niewydolności wątroby. Do zatrucia tym lekiem odchodzi po przekroczeniu dawek terapeutycznych albo po wyczerpaniu ustrojowych zapasów glukuronianów i siarczanów.

Przyjęcie jednorazowo ponad 6g paracetamolu prowadzić może do uszkodzenia wątroby. Natomiast przyjęcie ponad 200 mg tego leku na kilogram masy ciała(~15g) stanowić może dawkę śmiertelną, choć wg innych autorów śmiertelna dawka to 20-25g na dobę [3]. W przypadku zamierzonego albo przypadkowego przedawkowania leku wystąpić mogą (w ciału kliku czy kilkunastu godzin) objawy takie jak wymioty, nudności, bladość, ból brzucha, senność, nadmierna potliwość, ogólne osłabienie. Mogą one ustąpić następnego dnia, mimo iż postępować zaczyna uszkodzenie wątroby. Konsekwencją uszkodzenia wątroby jest cytoliza komórek wątrobowych, mogącą prowadzić do całkowitej i nieodowracalnej martwicy, powodując kwasicę metaboliczną, niewydolność komórek wątrobowych i encefalopatię. Może to w rezultacie prowadzić do śpiączki albo śmierci. Do objawów przedawkowania paracetamolu niezwiązanych z wątrobą należą: zaburzenie rytmu serca oraz zapalenie trzustki. Wystąpić może także ostra niewydolność nerek z martwicą kanalików nerkowych [4].

Śmiertelna i toksyczna dawka aspiryny

Kwas acetylosalicylowy to najczęściej stosowany w lecznictwie salicylan, będący inhibitorem cyklooksygenazy. Wykazuje on działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne [5].

Łagodne albo średnio ciężkie objawy toksyczności występują po przyjęciu jednorazowym kwasu acetylosalicylowego w dawce 150-300mg/kg m.c. Zaś ciężkie objawy zatrucia obserwowane są po zażyciu dawki 300-500mg/kg m.c. Zażycie kwasu acetylosalicylowego w dawce większej niż 500mg/kg m.c prowadzić może do śmiertelnego zatrucia [5, 6]. Dawka śmiertelna kwasu acetylosalicylowego to 10-30g [2].

Salicylany powodują pobudzenie ośrodka oddechowego w pniu mózgu, czego objawem jest przyspieszenie i pogłębienie oddechów.  Prowadzi to do rozwoju zasadowicy oddechowej. Wraz z postępowaniem ciężkości zatrucia dochodzi do normalizacji pH, a potem do kwasicy metabolicznej oraz zahamowania ośrodka oddechowego [5].

Śmiertelna i toksyczna dawka ibuprofenu

Niesteroidowe leki przeciwzapalne to związki o zróżnicowanej strukturze chemicznej i działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym. Działają one przez zahamowanie cyklooksygenazy, będącej kluczowym enzymem w syntezie prostaglandyn i tromboksanu. Zahamowanie syntezy prostaglandyn, które utrzymują prawidłowa barierę śluzówkową żołądka, odpowiedzialne jest za toksyczne działania na przewód pokarmowy, a zahamowanie syntezy tromboksanu powoduje upośledzenie czynności płytek, co może dodatkowo nasilać krwawienia z przewodu pokarmowego. Skutkiem zahamowania syntezy prostaglandyn, które są odpowiedzialne za utrzymanie przepływu nerkowego, jest retencja sodu oraz wody, skurcz naczyń oraz prowadzić może to do rozwoju ostrej niewydolności nerek [5].

Ibuprofen stanowi częstą przyczynę przedawkowania leków (najczęściej u dzieci), lecz ciężkie objawy występują rzadko [7]. Za nietoksyczną uważana jest dawka ibuprofenu poniżej 100mg/kg m.c, zaś przekraczająca 400mg/kg m.c związana jest zwykle z wystąpieniem poważnych objawów zatrucia. W przypadku ciężkiego zatrucia tym lekiem obserwuje się zaburzenia neurologiczne, a u małych dzieci epizody bezdechu. Charakterystyczne są również zaburzenia elektrolitowe, ostre uszkodzenie nerek, rabdomioliza, zaburzenia rytmu serca, a nawet rozsiane krzepnięcie wewnątrznaczyniowe [7]. (czytaj również: Kalkulator dawek paracetamolu i ibuprofenu).