Zespół suchego oka jest definiowany jako „wieloczynnikowa choroba powierzchni oka charakteryzująca się utratą homeostazy filmu łzowego z towarzyszącymi objawami ocznymi, w etiologii której istotną rolę odgrywają takie czynniki, jak niestabilność i hiperosmolarność filmu łzowego, stan zapalny i uszkodzenie struktur powierzchni oka oraz nieprawidłowości neurosensoryczne”. W większości przypadków występuje postać związana z nadmiernym parowaniem łez spowodowana np. dysfunkcją gruczołów Meiboma, zaburzeniami mrugania czy niestabilnym filmem łzowym, jednak u części osób może pojawiać się postać związana z niedoborem warstwy wodnej bądź postać mieszana. Od właściwego rozpoznania podtypu suchego oka zależy skuteczność prowadzonego leczenia. Zespół suchego oka jest przypadłością powszechnie występującą – według badań epidemiologicznych jego objawy zauważa od 5 do nawet 50% populacji.

Do czynników ryzyka zespołu suchego oka należą m.in. noszenie soczewek kontaktowych, przebyte operacje okulistyczne, choroby tkanki łącznej, cukrzyca, trądzik różowaty, choroby tarczycy, choroba Parkinsona, długotrwała praca przed ekranem, zanieczyszczenia powietrza, niska wilgotność czy stosowanie preparatów okulistycznych zawierających substancje konserwujące. Wzrost ryzyka następuje także w przypadku przyjmowania niektórych leków – należą do nich leki stosowane w HTZ, leki przeciwhistaminowe, przeciwdepresyjne i przeciwlękowe, neuroleptyki, izotretinoina, amiodaron, kwas nikotynowy, cholinolityki, leki moczopędne i ß-adrenolityki. Zauważa się także zjawisko tzw. mask-associated dry eye, czyli suchego oka związanego z noszeniem masek ochronnych. [1]

Cyklosporyna w leczeniu zespołu suchego oka

Pierwszym krokiem w leczeniu zespołu suchego oka jest wdrożenie odpowiedniej higieny powiek, ograniczenie niekorzystnego wpływu środowiska i modyfikowalnych czynników ryzyka, zwiększenie udziału w diecie niezbędnych kwasów tłuszczowych oraz zastosowanie kropli nawilżających bez konserwantów. Jeżeli środki te okażą się niewystarczające, pod uwagę bierze się inne opcje terapeutyczne, do których należy zastosowanie emulsji zawierającej cyklosporynę w stężeniu 0,05 lub 0,1%. [1]

Mechanizm działania cyklosporyny w zespole suchego oka obejmuje redukcję markerów stanu zapalnego, obniżanie hiperosmolarności łez oraz działanie antyapoptotyczne. Użycie cyklosporyny jest zasadne w umiarkowanych i ciężkich postaciach choroby, w tym u pacjentów z postacią związaną z nadmiernym parowaniem łez i dysfunkcją gruczołów Meiboma, natomiast nie wykazano skuteczności u osób z jatrogennym zespołem suchego oka (po zabiegach chirurgicznych, przy noszeniu soczewek kontaktowych) i orbitopatią tarczycową. Leczenie cyklosporyną jest długotrwałe – trwa minimum 6 miesięcy. [2]

W Polsce dostępny jest jeden okulistyczny lek gotowy zawierający cyklosporynę A – krople Ikervis. Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Okulistycznego oraz konsensusem ekspertów z dziedziny okulistyki, reumatologii i hematologii pacjenci powinni używać preparatu gotowego ze względu na problemy z wykonaniem leku recepturowego odpowiedniej jakości. Wskazują między innymi na brak odpowiedniej infrastruktury w aptekach wykonujących krople oczne, możliwość odbiegania składu nośnika od specyfikacji producenta oraz brak odpowiedniego nadzoru nad jakością preparatów. Znaczne utrudnienie stanowi jednak wysoka cena kropli gotowych, które są nierefundowane. [2, 3]

Krople recepturowe z cyklosporyną

Poprawne wykonanie leku recepturowego zawierającego cyklosporynę nie należy do najprostszych zadań. Krople należy sporządzić zgodnie z wymaganiami określonymi w monografii farmakopealnej „Leki sporządzane w  aptece”. W zależności od recepty wypisanej przez lekarza istnieją różne opcje wykonania tego rodzaju preparatu.

Cyklosporyna nie jest dostępna w postaci substancji pro receptura, zatem konieczne jest użycie leku gotowego jako źródła tej substancji – możliwe jest użycie roztworu doustnego, roztworu do iniekcji lub kapsułek doustnych. Stężenie cyklosporyny w preparatach recepturowych wynosi zwykle 1 lub 2%.

Jako rozpuszczalnika można użyć oleju (olej z oliwek, kukurydziany, rycynowy, arachidowy, słonecznikowy), gotowego preparatu sztucznych łez lub 0,9% roztworu NaCl. Najczęstszym wyborem jest olej, co wynika między innymi z obecności substancji pomocniczych w gotowych kroplach – przy sporządzaniu leku przy użyciu roztworu wodnego surfaktanty mogłyby powodować pienienie. Faza olejowa może być jednak gorzej tolerowana i powodować zmniejszenie biodostępności cyklosporyny w porównaniu z fazą wodną. [4]

Bibliografia

1. Polskie Towarzystwo Okulistyczne. Aktualizacja wytycznych Polskiego Towarzystwa Okulistycznego dotyczących diagnostyki i leczenia Zespołu Suchego Oka. 2021
2. Wytyczne PTO, PTR, PTHiT dot. zapobiegania i leczenia ciężkiego zapalenia rogówki w przebiegu ZSO
3. Borkowski L, Dobrowolski D, Gil L, et al. Consensus Statement on the use of cyclosporin A in patients with severe keratitis in dry eye syndrome in ophthalmology, rheumatology and hematology*. Klinika Oczna / Acta Ophthalmologica Polonica. 2020;122(4):135-138. doi:10.5114/ko.2020.101648.
4. Wolska E, Gajewska M, Sznitowska M. Problems in pharmaceutical compounding of eye-drops with cyclosporine A. Farmacja Polska. 75. 623-632. 2019.