W jaki sposób mózg dostaje informacje o grypie?

Grypa może sprawić, że nawet najsilniejsi pacjenci będą musieli spędzić co najmniej kilka dni w łóżku, czemu towarzyszyła będzie gorączka i utrata apetytu. W ostatnim czasie naukowcy zidentyfikowali u myszy neurony, które powiadamiają mózg o infekcji grypowej, wywołując spadek sił witalnych, utratę apetytu i pragnienia. „To badanie wywraca do góry nogami dotychczasowe myślenie jeśli chodzi o zachowania związane z chorobą”, mówi Ishmail Abdus – Saboor, biolog sensoryczny z Columbia University w Nowym Jorku, który nie brał udziału w prowadzonych badaniach.

Ścieżki neuronowe robią coś, czego prostaglandyny przenoszone przez krew zrobić nie mogą: przekazują informacje do mózgu o tym, gdzie dokładnie występuje infekcja (fot. Shutterstock)

– Przed tymi badaniami nie było jasne, w jaki sposób mózg dowiaduje się, że w organizmie występuje infekcja – mówi współautor badania, Stephen Liberles, neurobiolog z Harvard Medical School w Bostonie w stanie Massachusetts [1].

Naukowcy uważali, że cząsteczki przekaźnikowe z miejsca infekcji przemieszczają się przez krwiobieg do mózgu, dyfundując do niego, aby bezpośrednio aktywować regiony, które uruchamiają reakcje na chorobę. Przypuszczano, że molekułami przekaźnikowymi są prostaglandyny, które wytwarzane są w zakażonych tkankach.

Prostaglandyny (PG) to grupa fizjologicznie czynnych związków lipidowych zwanych eikozanoidami, wykazujących zróżnicowane działanie podobne do hormonów u zwierząt. Prostaglandyny znaleziono w prawie każdej tkance u ludzi [2]. Dana prostaglandyna może w niektórych przypadkach mieć różne, a nawet przeciwstawne działanie w różnych tkankach. Zdolność tej samej prostaglandyny do stymulowania reakcji w jednej tkance i hamowania tej samej reakcji w innej zależy od rodzaju receptora, z którym wiąże się prostaglandyna [3]. Prostaglandyny są wytwarzane w następstwie utleniania kwasu arachidonowego, DGLA lub EPA przez cyklooksygenazy (COX-1 i COX-2). Leki przeciwzapalne, takie jak aspiryna i ibuprofen hamują cyklooksygenazę, a co za tym idzie hamują produkcję prostaglandyn i proces zapalny. Na tym opierała się teza, że prostaglandyny są kluczem do wywoływania reakcji chorobowych organizmu, prostaglandyna PGE2 przekracza barierę krew-mózg i bezpośrednio angażuje neurony podwzgórza wywołując objawy [4].

Przebieg infekcji – receptor EP3 i neurony GABRA1

Jednym z receptorów prostaglandyn jest EP3. Znajduje się on na powierzchni wielu tkanek organizmu, również na neuronach w całym ciele, w tym w mózgu i jest on odpowiedzialny za generowanie objawów chorobowych [5]. Aby przetestować jego funkcję, naukowcy usunęli mózgowe receptory EP3 u myszy i zainfekowali zwierzęta wirusem grypy. Myszy nadal jednak miały objawy choroby – co dowodzi, że mózg wcale nie otrzymuje informacji z prostaglandyn przenoszonych przez krew [6].

Autorzy badania dowiedli natomiast, że kluczowym czynnikiem w powstawaniu objawów choroby jest specyficzna populacja neuronów zlokalizowana w szyi myszy. Są to neurony GABRA1 – neurony czuciowe językowo-gardłowe wykrywające PGE2. Mają one gałęzie rozciągające się od mysiego odpowiednika migdałków aż do pnia mózgu.

– Obszar migdałków jest niejako łącznikiem między powietrzem zewnętrznym a tym, co dzieje się w drogach oddechowych – mówi współautor badania Na-Ryum Bin, neurobiolog z Harvardu.

Obszar ten jest bogaty w komórki odpornościowe, które produkują prostaglandyny, gdy napotykają patogeny. Zatem historia choroby przebiega następująco: wirus grypy dostaje się do dróg oddechowych i infekuje komórki gardła, uruchamiając produkcję prostaglandyn. W ten sposób reagują wcześniej niedocenianie neurony i informacja o zakażeniu trafia prosto do mózgu [1].

Dlaczego jest to ważne odkrycie?

Ścieżki neuronowe robią coś, czego prostaglandyny przenoszone przez krew zrobić nie mogą: przekazują informacje do mózgu o tym, gdzie dokładnie występuje infekcja. Autorzy zauważają, że wiele innych typów neuronów ma receptory dla prostaglandyn. Sugerują, że mogą istnieć dalsze dedykowane ścieżki, w tym te do wykrywania infekcji jelitowych, wywołujących nudności [1].

Badanie ujawniło również pewien paradoks. Naukowcy zakładają, że powstające objawy chorobowe mają wiele korzyści w kontekście ewolucji. Natomiast kiedy w badaniu zablokowano objawy takie jak unikanie jedzenia, myszy jednak rzadziej umierały na grypę, co kłóci się z wcześniejszą tezą. Ma to jednak swoje zastosowanie w kontekście przetrwania całej populacji – przykładowo objaw, taki jak spadek sił witalnych i konieczność odpoczynku, zmniejsza rozprzestrzenianie się patogenu.

Temat udziału neuronów w przebiegu infekcji nie jest jednak jeszcze wyczerpany. Neurony migdałków wykrywające infekcje są odpowiedzialne za zachowania chorobowe tylko podczas pierwszego etapu infekcji grypowej, który atakuje górne drogi oddechowe i trwa mniej więcej tydzień. Gdy wirus przenosi się do dolnych dróg oddechowych, zadanie kierowania objawami chorobowymi przejmuje inna ścieżka nerwowa.

– Gdyby udało nam się znaleźć sposób na zablokowanie tej drugiej ścieżki, byłby to ogromny krok w leczeniu grypy – mówi Liberles.

Literatura:

https://www.nature.com/articles/d41586-023-00675-0
„Eicosanoid Synthesis and Metabolism: Prostaglandins, Thromboxanes, Leukotrienes, Lipoxins”. themedicalbiochemistrypage.org.
Nelson RF (2005). An introduction to behavioral endocrinology (3rd ed.). Sunderland, Mass: Sinauer Associates. p. 100. ISBN 0-87893-617-3.
Rang HP (2003). Pharmacology (5th ed.). Edinburgh: Churchill Livingstone. p. 234. ISBN 0-443-07145-4.
PTGER3 prostaglandin e receptor 3 [Homo sapiens (human)] – Gene – NCBI
Bin, NR., Prescott, S.L., Horio, N. et al. An airway-to-brain sensory pathway mediates influenza-induced sickness. Nature (2023). https://doi.org/10.1038/s41586-023-05796-0

©MGR.FARM

Artykuł sponsorowany

Redakcja mgr.farm

Osoby z niepełnosprawnością w aptece

29 maja 202309:24

Istotne, że niepełnosprawność odnosi się do stanu zdrowia o charakterze fizycznym oraz psychicznym. Natomiast ograniczenia wynikające z niepełnosprawności wpływają na codzienne funkcjonowanie jednostki w zakresie dysfunkcji fizycznych i czynnościowych organizmu, a także życia społecznego, gdzie zaburzone jest pełnienie określonych ról. Ponadto, z niepełnosprawności wynikają ograniczenia o charakterze psychologicznym, związanych z utratą podmiotowego traktowania oraz samodzielności w podejmowaniu decyzji dotyczących życia codziennego.

Codziennie w aptece farmaceuci spotykają się z osobami z niepełnosprawnościami (OzN), które wymagają szczególnego podejścia – pod względem fizycznym, społecznym oraz psychologicznym. Pamiętając o tym, że każdy pacjent wymaga indywidualnego podejścia, farmaceuci powinni być szczególnie wrażliwi na ich potrzeby oraz wymagania i wykazywać się wysokim poziomem empatii oraz zrozumienia dla pacjenta z niepełnosprawnością, aby zapewnić mu jak najwyższą jakość opieki i wsparcia.

Trudności osób z niepełnosprawnością w aptece

Osoby z niepełnosprawnościami często mają problemy z komunikowaniem się – nadawaniem mowy oraz jej rozumieniem, co wpływa na trudności w zrozumieniu instrukcji dotyczących zamawiania i przyjmowania leków. Wskazanymi trudnościami może być brak wglądu w swój stan zdrowia, co skutkuje problemami w komunikowaniu potrzeb oraz zrozumieniu własnych ograniczeń o charakterze psychoruchowym. Efektem nakładających się problemów jest rezygnacja z wykupowania leków oraz ich regularnego przyjmowania. Do takiej grupy zaliczamy pacjentów z zaburzeniami mowy, problemami słuchowymi, pacjentów po udarze oraz pacjentów z zaburzeniami neurologicznymi. Inną grupą pacjentów są osoby z trudnością w poruszaniu się. Mogą być to osoby niewidome czy z zaburzeniami ruchowymi oraz osoby poruszające się o kulach lub na wózkach inwalidzkich. Wskazane jest aby farmaceuci, i generalnie personel aptek, powinni być przygotowani do kontaktu z pacjentem z niepełnosprawnością w celu zapewnienia mu odpowiedniej opieki – uwzględniającej komfort fizyczny, społeczny oraz emocjonalny.

Indywidualne podejście

To jeden z najważniejszych aspektów w kontaktach z OzN – uwzględniający jej możliwości oraz potrzeby wynikające z niepełnosprawności. Szczególnie ważna jest tutaj cierpliwość, wyrozumiałość oraz gotowość do pomocy. Dlatego szczególnie istotną umiejętnością w pracy farmaceuty jest identyfikacja indywidualnych potrzeb pacjenta w celu zapewnienia mu profesjonalnej opieki oraz wysokie umiejętności komunikacyjne. Istotą jest tutaj umiejętność aktywnego słuchania, czyli skupienie uwagi na tym, co mówi i o co pyta pacjent, akceptacja jego aktualnego stanu zdrowia oraz wynikającej z niej niepełnosprawności i trudności w poruszaniu się, komunikowaniu czy rozumieniu, stwarzanie przestrzeni do zadawania pytań czy wyrażenia obaw i wątpliwości związanych z farmakoterapią, a także podążanie za pacjentem, czyli sygnalizowanie, że rozumiemy, co pacjent chce nam przekazać oraz proponowanie rozwiązań w leczeniu, uwzględniających ograniczenia psychoruchowe pacjenta. Ponadto umiejętności komunikacyjne farmaceuty powinny obejmować skuteczne radzenie sobie ze stresem własnym oraz pacjenta. Umiejętności te podnoszą jakość obsługi oraz pozwalają stworzyć bezpieczną przestrzeń do komunikacji między farmaceutą, a pacjentem. Dlatego już w trakcie studiów zajęcia z psychologii komunikacji oraz zarządzania emocjami powinny stanowić podstawę kształcenia przyszłych farmaceutów.

Pacjent niewidomy i niedowidzący

Pacjentów należących do tej grupy można wesprzeć poprzez czytanie etykiet leków, opisanie ich dawkowania oraz szczególnych instrukcji ich zażywania, a także pomagając przy ich zamawianiu. Farmaceuta może także zaproponować alternatywne postaci leków, takie jak tabletki o wyraźnej strukturze lub leki w płynie z etykietami w reliefie.

Pacjent z trudnościami w poruszaniu się

Osoby na wózkach inwalidzkich lub z innymi niepełnosprawnościami ruchowymi mogą mieć trudności z dostępem do półek z suplementami, popularnymi lekami bez recepty lub z poruszaniem się po aptece. Farmaceuci powinni zapewnić im wygodne miejsce do oczekiwania na swoją kolejkę lub obsłużyć ich w pierwszej kolejności, minimalizując lub eliminując dyskomfort oczekiwania i stania nieruchomo w jednej pozycji. Mogą również zaoferować dostawę leków bezpośrednio do domu pacjenta.

Pacjent z problemami poznawczymi

Farmaceuci powinni stosować jasne i zrozumiałe instrukcje dotyczące zażywania leków, używając prostych i łatwych do zrozumienia określeń. Pacjenci z niepełnosprawnościami mogą mieć trudności ze zrozumieniem bardziej skomplikowanych instrukcji, dlatego farmaceuci powinni upewnić się, że pacjent w pełni rozumie w jaki sposób zażywać i dawkować leki. – Można to zrobić prosząc go, aby powtórzył swoimi słowami instrukcje, które chwile wcześniej usłyszał od farmaceuty.

Pacjent z problemami emocjonalnymi

Pacjenci z niepełnosprawnościami często doświadczają problemów o charakterze emocjonalnym – na przykład wysokiego poziomu lęku i stresu związanego z obawami o swój stan zdrowia. W kontakcie z nimi farmaceuci powinni wykazać się empatią i zrozumieniem oraz wskazać na możliwość skorzystania ze wsparcia psychologicznego lub wizyty u lekarza psychiatry. To istotne z punktu widzenia rozszerzonej opieki farmaceutycznej, która wzmacnia rolę farmaceuty w systemie opieki zdrowotnej. Dzięki temu współpraca pomiędzy nim, lekarzem i pacjentem ulegnie umocnieniu. Biorąc pod uwagę częste nakładanie się objawów somatycznych i psychosomatycznych u OzN, poszerzona opieka farmaceutyczna umożliwi wyższą jakość obsługi pacjenta w postaci lepszej diagnostyki różnicowej problemów o charakterze emocjonalnym oraz umożliwi pacjentom szybsze dotarcie do specjalisty w celu wdrożenia ewentualnego leczenia psychiatrycznego lub poradnictwa psychologicznego.

Podsumowanie

Farmaceuta odgrywa istotną rolę w zapewnieniu wysokiej jakości opieki farmaceutycznej dla pacjentów z niepełnosprawnościami, którzy mają trudności na poszczególnych etapach zakupu leków – od momentu ich zamówienia, przez problemy w komunikacji dotyczące rodzaju przyjmowanych leków i ich dawkowania, po problemy w dotarciu do apteki oraz sprawnym poruszaniu się po niej. Wszystkie te aspekty stanowią problemy o podłożu psychologicznym, które mogą wpłynąć na niechęć do odwiedzania apteki oraz w konsekwencji wpłynąć na zaburzenie lub zaniechanie farmakoterapii. Mając to na uwadze, farmaceuci powinni wykazywać wysoki poziom empatii wobec tej grupy pacjentów, a w kontakcie z nimi wykazać się wysokim poziomem komunikacji, uwzględniającym zindywidualizowane potrzeby oraz wymagania każdego pacjenta.

dr n. społ Milena Marczak

Gedeon Richter Plc., z siedzibą w Budapeszcie, jest jedną z największych firm farmaceutycznych w Europie Środkowo-Wschodniej, coraz prężniej rozwijającą swoją działalność na rynkach Europy Zachodniej, w Chinach i Ameryce Łacińskiej. Wachlarz produktów firmy Richter obejmuje wiele ważnych obszarów terapeutycznych, m.in. ginekologię, ośrodkowy układ nerwowy oraz układ sercowo-naczyniowy. Posiadając największe centrum badawczo-rozwojowe w Europie Środkowo- Wschodniej, spółka Richter koncentruje swoje badania nad lekami oryginalnymi w dziedzinie chorób ośrodkowego układu nerwowego. Za sprawą swojego powszechnie uznanego doświadczenia w dziedzinie chemii steroidów firma Richter odgrywa na świecie znaczącą rolę w zakresie zdrowia kobiet. Aktywnie angażuje się również w rozwój produktów biopodobnych.

Literatura

Bąbelek T. (2009). Wskazania WHO do sprawowania opieki farmaceutycznej, Aptekarz Polski. Pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej, 31(9e), 23–25.
Kaczan, D. (2019). Świadczenie usług farmaceutycznych jako udzielanie świadczeń zdrowotnych, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 81(4), 151–163.
Łazowski J. (2005). Podstawy opieki farmaceutycznej w teorii i praktyce aptecznej, Farmapress, Warszawa.
Mełgieś, K. (2021). Prawne determinanty funkcjonowania aptek ogólnodostępnych a bezpieczeństwo pacjenta, Roczniki Nauk Prawnych, 31(2), 43–60.
Mełgieś, K.,, Miaskowska-Daszkiewicz, K. (2017). Zdrowie ludzkie jako wartość determinująca zadania administracji publicznej [w:] Aksjologia prawa administracyjnego, red. Zimmermann, J., Warszawa, Tom 1, 257–272.
Mikołajczyk, A., Biuro RPO. (2020). Dostępność usług opieki zdrowotnej dla osób z niepełnosprawnościami – analiza i zalecenia. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa.
Szalonka K. (2011), Opieka farmaceutyczna w ochronie zdrowia Polaków, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Waszyk-Nowaczyk, M., Simon, M. (2009). Znaczenie porady farmaceuty w procesie samoleczenia się pacjentów, Farmacja Polska, 65(11), 772–774.
Żak, K. (2017). Implementacja programu opieki farmaceutycznej w aptece ogólnodostępnej — dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych, Ekonomia-Wroclaw Economic Review, 23(1), 83–103.