Zaparcia są najczęściej diagnozowanymi schorzeniami układu pokarmowego. Szacuje się, że na całym świecie może się z nimi zmagać nawet co 4. osoba. Częstotliwość ich występowania wzrasta wraz z wiekiem. U osób powyżej 65. roku życia problem ten dotyczy już prawie połowy populacji. Częstość występowania zaparć jest również uzależniona od płci. Choroba ta występuje nawet 2-3 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Przyczyną takiej zależności są różnice w budowie anatomicznej kobiet, a także zmiany hormonalne, jakie u nich występują. Zwiększone ryzyko zaparć występuje ponadto u osób nieaktywnych fizycznie oraz spożywających dietę ubogą w błonnik. Mimo że zaparcia dotyczą głównie populacji dorosłej, to mogą one stanowić także poważny problem wśród dzieci [1].

Definicja zaparć 

Stwierdzenie zaparć jest często kwestią subiektywną. To pacjent ocenia, czy podczas wypróżnień odczuwa dyskomfort, który może być spowodowany zbyt twardą konsystencją stolca, nadmiernym parciem podczas defekacji, czy uczuciem niepełnego wypróżnienia. Dla ułatwienia diagnozy zaparć przyjmuje się natomiast kryterium ilościowe. Wówczas zakłada się, że o zaparciu możemy mówić, gdy w ciągu tygodnia liczba wypróżnień jest mniejsza niż 3 [2]. 

Leczenie zaparć 

Leczenie zaparć jest procesem złożonym, trudnym i wymagającym ogromnej dozy cierpliwości. Obejmuje ono: 

• postępowanie niefarmakologiczne, na które składa się modyfikacja diety i zwiększenie aktywności fizycznej; 
• leczenie farmakologiczne; 
• w trudnych przypadkach terapia psychologiczna; 
• gdy powyższe działania okażą się nieskuteczne, konieczna może być interwencja chirurgiczna [3];

Środki osmotyczne jako podstawa terapii zaparć 

Podstawę terapii farmakologicznej zaparć stanowią środki osmotyczne [1]. Ich mechanizm działania polega na zatrzymywaniu wody w świecie jelita, przy jednoczesnym zwiększaniu ciśnienia osmotycznego. Prowadzi to do zmiękczenia mas kałowych i zwiększenia ich objętości, co powoduje przyspieszenie perystaltyki jelit, dzięki czemu odwzorowane zostają procesy fizjologiczne, które naturalnie występują w jelitach [3]. 

Makrogole – środki osmotyczne o najlepiej udowodnionej skuteczności 

Do środków osmotycznych o najlepiej udokumentowanej skuteczności leczniczej należą makrogole [1]. Są to  długie liniowe polimery, które posiadają zdolność do wiązania dużych ilości wody, dzięki obecności w ich cząsteczce wiązań wodorowych. Stąd po ich podaniu w postaci doustnej zwiększają one objętość płynów w świetle jelita, co ułatwia naturalne wydalanie mas kałowych [4]. Makrogole w porównaniu do innej popularnej substancji przeczyszczającej o działaniu osmotycznym- laktulozy, wykazują wyższą skuteczność działania. Mają one przewagę wobec niej zarówno w kwestii częstości wypróżnień, jak i konsystencji oddawanego stolca. Co istotne, makrogole wykazują także korzystny efekt także u seniorów powyżej 70. r.ż., nie wpływając jednocześnie na stopień ich odżywienia. Ponadto, po zastosowaniu laktulozy częstymi działaniami niepożądanymi są wzdęcia i bóle brzucha. Natomiast takie efekty w trakcie terapii preparatami zawierającymi w składzie makrogole pojawiają się znacznie rzadziej [1]. Efekt działania leczniczego makrogoli pojawia się po 24-48 godzin po ich zastosowaniu [5]. W przeciwieństwie do środków drażniących śluzówkę jelit (jak np. bisakodyl, sennozydy, reina) nie ma on gwałtownego charakteru. Wynika to z tego, że działanie makrogoli odzwierciedla naturalną, prawidłową perystaltykę jelit [1]. 

Makrogole- środki o wysokiej skuteczności i wysokim profilu bezpieczeństwa

Skuteczność stosowania makrogoli w leczeniu zaparć została potwierdzona przez liczne badania. Wykazano w nich, że przyjmowanie preparatów z makrogolami w porównaniu do placebo istotnie wpływa na zwiększenie częstotliwości wypróżnień. Ponadto, wśród pacjentów stosujących makrogole odnotowano istotnie większą liczbę pacjentów, u których doszło do remisji zaparć w porównaniu do grupy chorych przyjmujących placebo [1,6]. Również stwierdzono, że stosowanie makrogoli jest możliwe przez długi okres czasu, sięgający nawet dwóch lat. Nie spada wówczas ich skuteczność, ani nie wzrasta ryzyko pojawienia się działań niepożądanych [1]. Makrogole oprócz wysokiej skuteczności działania charakteryzują się także bardzo wysokim profilem bezpieczeństwa. Wynika to z ich mechanizmu działania- po dostaniu się do jelit, praktycznie nie wchłaniają się przez ich ścianę, przez co nie wywołują żadnych efektów ogólnoustrojowych. Z tego względu makrogole mogą być stosowane w leczeniu zaparć u kobiet w ciąży, a także tych karmiących piersią [3,5].

Preparaty z makrogolami (np. Forlax) występują najczęściej w postaci proszku do rozpuszczenia w wodzie. Należy go w niej rozpuścić tuż przed spożyciem. Korzystny efekt terapeutyczny w postaci poprawy pasażu jelitowego w trakcie ich stosowania, może być utrzymany tylko i wyłącznie pod warunkiem przestrzegania odpowiednich zasad dietetycznych i zwiększeniu aktywności fizycznej.  

Źródła:

1. Daniluk J. Przewlekłe zaparcia- niedoceniony problem kliniczny Gastroenterologia Kliniczna 2018; 10 (1): 1-13. 
2. Sikorski T. Zaparcie w wieku podeszłym- odrębności diagnostyczne i terapeutyczne, Post Nauk Med 2011; 24 (5): 424- 434.
3. Szota M. Postępowanie w zaparciach. Lek w Polsce 2013 23 (4): 53-58.
4. Malczyk Ż, Jarzumbek A, Kwiecień J, Ziora K. Praktyczne aspekty leczenia zaparć stolca u dzieci. Pediatr Med Rodz. 2014; 10 (1): 55-60. 
5. CHPL Forlax
6. Corazziari E. Long term efficacy, safety, and tolerability of low daily doses of isosmotic polyethylene glycol electrolyte balanced solution (PMF-100) in the treatment of functional chronic constipation. Gut 2000; 46: 522-526

FORLAX 10 g, Macrogolum 4000, proszek do sporządzania roztworu doustnego, saszetki. Skład jakościowy i ilościowy: Makrogol 4000 – 10,00 g na saszetkę, substancje pomocnicze o znanym działaniu: sorbitol (E420) – 1,7 mg na saszetkę, dwutlenek siarki (E220) – 0,12*10-2 mg na saszetkę Wskazania do stosowania: Leczenie objawowe zaparć u dorosłych oraz u dzieci w wieku od 8 lat. Przed rozpoczęciem leczenia lekarz powinien stwierdzić, czy przyczyną zaparcia nie są zaburzenia organiczne. Forlax l0 g powinien stanowić jedynie tymczasowe leczenie pomocnicze dodatkowo do leczenia zaparcia odpowiednim trybem życia i dietą. U dzieci leku nie należy stosować dłużej niż przez 3 miesiące. Jeżeli pomimo zastosowania diety objawy utrzymują się, należy ustalić przyczynę i wdrożyć odpowiednie leczenie. Dawkowanie i sposób podawania: Podanie doustne. Dawkowanie: 1 do 2 saszetek (10-20 g) na dobę, najlepiej w dawce jednorazowej rano. Dobową dawkę leku należy dostosować indywidualnie, w zależności od objawów klinicznych i może ona wynosić od jednej saszetki na dobę (zwłaszcza u dzieci) do dwóch saszetek na dobę. Efekt działania produktu Forlax 10 g następuje w ciągu 24-48 godzin po podaniu. Dzieci i młodzież: U dzieci leczenie nie powinno trwać dłużej niż 3 miesiące, z uwagi na brak dostatecznych danych klinicznych dotyczących stosowania produktu dłużej niż 3 miesiące. Poprawa perystaltyki w wyniku leczenia zostanie utrzymana pod warunkiem przestrzegania zdrowego trybu życia oraz zaleceń dietetycznych. Sposób podawania: Zawartość każdej saszetki należy rozpuścić w około 50 ml wody tuż przed użyciem i przyjąć rano. Otrzymany roztwór będzie klarowny i przezroczysty jak woda. Przeciwwskazania: ciężka choroba zapalna jelit (np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna) lub toksyczne rozszerzenie okrężnicy; perforacja przewodu pokarmowego lub zwiększone ryzyko perforacji przewodu pokarmowego; niedrożność jelit lub podejrzenie niedrożności mechanicznej jelit lub objawowe zwężenie jelit; ból brzucha o nieustalonej przyczynie; nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Specjalne ostrzeżenia. Leczenie zaparcia przy pomocy produktów leczniczych stanowi jedynie postępowanie uzupełniające do prowadzenia zdrowego trybu życia oraz przestrzegania odpowiedniej diety, na przykład: przyjmowania zwiększonych ilości płynów i błonnika roślinnego, zalecenia odpowiedniej aktywności fizycznej oraz rehabilitacji odruchu wypróżniania. Przed rozpoczęciem leczenia należy wykluczyć zaburzenia organiczne. Ten produkt leczniczy zawiera makrogol (glikol polietylenowy). W przypadku leków zawierających makrogol (glikol polietylenowy) donoszono o przypadkach reakcji nadwrażliwości (wstrząs anafilaktyczny, obrzęk naczynioruchowy, wysypka, pokrzywka, świąd, rumień). Ten produkt leczniczy zawiera dwutlenek siarki, który rzadko może powodować ciężkie reakcje nadwrażliwości i skurcz oskrzeli. Ten produkt leczniczy zawiera 1,7 mg sorbitolu w jednej saszetce. Ten produkt leczniczy zawiera mniej niż 1 mmol (23 mg) sodu na saszetkę, to znaczy produkt leczniczy uznaje się za „wolny od sodu”. W przypadku biegunki, u pacjentów, u których występuje ryzyko zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej (na przykład pacjenci w podeszłym wieku lub pacjenci z niewydolnością wątroby lub nerek lub pacjenci przyjmujący diuretyki) należy kontrolować stężenie elektrolitów. Stosować ostrożnie u pacjentów z zaburzeniami odruchu wymiotnego i pacjentów ze skłonnością do regurgitacji lub zachłyśnięcia. Informowano o przypadkach zachłyśnięcia wskutek podawania przez zgłębnik nosowo- żołądkowy znacznych objętości glikolu polietylenowego i elektrolitów. Szczególnie narażone na ryzyko zachłyśnięcia są dzieci z zaburzeniami neurologicznymi z dysfunkcją motoryczną jamy ustnej. U pacjentów z problemami z połykaniem, którzy wymagają dodania środków zagęszczających do preparatów płynnych w celu zwiększenia ich spożycia, należy rozważyć wystąpienie interakcji. Środki ostrożności. Produkt Forlax 10 g nie zawiera istotnej ilości cukru ani polioli i może być przepisywany pacjentom z cukrzycą oraz pacjentom na diecie bezgalaktozowej. Działania niepożądane: Działania niepożądane wymieniono zgodnie z następującą klasyfikacją: Bardzo często (≥1/10); często (≥1/100 do <1/10); niezbyt często (≥1/1000 do <1/100); rzadko (≥1/10000 do <1/1000); bardzo rzadko (<1/10000); częstość nieznana (częstość nie może być określona na podstawie dostępnych danych). Populacja dorosłych: Działania niepożądane wymienione w tabeli poniżej zgłaszano podczas badań klinicznych (obejmujących 600 dorosłych pacjentów) oraz w czasie stosowania w okresie po wprowadzeniu produktu leczniczego do obrotu. Na ogół działania niepożądane były przeważnie łagodne i przemijające; dotyczyły głównie układu żołądkowo-jelitowego. Zaburzenia żołądka i jelit. Często: ból brzucha, wzdęcie brzucha, biegunka, nudności. Niezbyt często: wymioty, nagła potrzeba oddania stolca, nietrzymanie stolca. Zaburzenia metabolizmu i odżywiania: Częstość nieznana: zaburzenia elektrolitowe (hiponatremia, hipokaliemia) i/lub odwodnienie, szczególnie u pacjentów w podeszłym wieku. Zaburzenia układu immunologicznego. Częstość nieznana: reakcje nadwrażliwości (wstrząs anafilaktyczny, obrzęk naczynioruchowy, pokrzywka, wysypka, rumień). Populacja dziecięca (pediatryczna): Działania niepożądane wymienione w tabeli poniżej zgłaszano podczas badań klinicznych, obejmujących 147 dzieci w wieku od 6 miesięcy do 15 lat oraz w czasie stosowania w okresie po wprowadzeniu produktu leczniczego do obrotu. Podobnie jak w populacji dorosłych na ogół działania niepożądane były przeważnie łagodne i przemijające; dotyczyły głównie układu żołądkowo-jelitowego: Zaburzenia żołądka i jelit: Często: ból brzucha, biegunka (Biegunka może spowodować bolesność w okolicy odbytu). Niezbyt często: wymioty, wzdęcie brzucha, nudności. Zaburzenia układu immunologicznego. Częstość nieznana: reakcje nadwrażliwości (wstrząs anafilaktyczny, obrzęk naczynioruchowy, pokrzywka, wysypka, rumień) Zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych Po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu istotne jest zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Umożliwia to nieprzerwane monitorowanie stosunku korzyści do ryzyka stosowania produktu leczniczego. Osoby należące do fachowego personelu medycznego powinny zgłaszać wszelkie podejrzewane działania niepożądane do Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Al. Jerozolimskie 181 C, 02-222 Warszawa, tel.: + 48 22 49 21 301, Faks: + 48 22 49 21 309, Strona internetowa: https://smz.ezdrowie.gov.pl, Działania niepożądane można zgłaszać również podmiotowi odpowiedzialnemu lub przedstawicielowi podmiotu odpowiedzialnego. Podmiot odpowiedzialny: IPSEN Consumer HealthCare, 65 Quai Georges Gorse, 92100 Boulogne Billancourt, Francja. Informacji o leku udziela: Ipsen Poland Sp. z o.o., ul. Chmielna 73, 00-801 Warszawa, tel.: (22) 653 68 00, fax: (22) 653 68 22. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu: 11783 wydane przez Prezesa URPL, WM i PB. Kategoria dostępności: Produkt leczniczy wydawany bez recepty – OTC. Data ostatniej aktualizacji Charakterystyki Produktu Leczniczego: 11.01.2022 r.