Półpasiec (łac. herpes zoster) to choroba wywoływana przez wirusa z rodziny Herpesviridae [1]. Objawia się ona występowaniem bolesnych pęcherzyków, umiejscowionych charakterystycznie na obszarach skóry unerwionych przez jeden korzeń rdzeniowy, zwanych dermatomami. Zwykle zmiany występują po jednej stronie i nie przekraczają linii środkowej ciała. Stąd pochodzi nazwa schorzenia „pół-pasiec”. Nerwy międzyżebrowe to najczęstsza lokalizacja pojawiania się chorobowych pęcherzyków. U około 20% chorych wysypka obejmuje sąsiednie dermatomy. Zwykle wystąpienie zmian skórnych jest poprzedzone swędzeniem, pieczeniem oraz bólami, mogącymi się utrzymywać przez cały czas trwania choroby [2].
[b]1. Na półpasiec można zachorować tylko raz w życiu[/b]
Półpasiec to reaktywacja zakażenia latentnego, tj. zakażenia wirusowego wywołanego przez wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV, ang. varicella zoster virus, określany obecnie jako Human Herpesvirus-3- HHV-3), przebiegającego pierwotnie jako ospa wietrzna [2, 3]. Ryzyko wystąpienia tego schorzenia, w ciągu całego życia, szacowane jest na 30%. Może się zdarzyć, iż osoba z prawidłową odpornością zachoruje kilkukrotnie na półpasiec, lecz są to bardzo rzadkie przypadki, które powinny być także różnicowane z nawracającą opryszczką, mającą podobne objawy kliniczne [4]. Prawdopodobnie stymulacja oporności przez pierwszy epizod półpaśca, zabezpiecza przed następnymi objawowymi reaktywacjami VZV [1]. Pomimo tego, u osób z zaburzeniami odporności, szczególnie chorych na chłoniaki oraz inne nowotwory złośliwe, cukrzycę, AIDS, a także u osób leczonych immunosupresyjnie, czasem obserwowane są wielokrotne, nawracające zachorowania [3].
[b]2. Półpaścem można się zarazić od osoby chorej[/b]
Wirus VZV, wywołujący półpasiec, przenosić się może z osoby z aktywnym półpaścem na osoby podatne na zakażenie VSV czyli te, które dotychczas nie chorowały na ospę wietrzną. W takiej sytuacji dojść może do rozwoju ospy, lecz nie rozwinie się bezpośrednio półpasiec [2]. Jest on znacznie mniej zaraźliwy niż ospa wietrzna, po kontakcie z chorym ryzyko zakażenia jest małe – krótkotrwały, przypadkowy kontakt jest bezpieczny. Wirus VZV rozprzestrzenia się przez bezpośredni kontakt z płynem, który występuje w wykwitach półpaścowych (pęcherzykach). W fazie nieprzyschniętej wysypki pęcherzykowej chorzy na to schorzenie są zaraźliwi dla otoczenia. Natomiast nie są zaraźliwi zarówno przed wystąpieniem wysypki, jak i po zaschnięciu pęcherzyków z wytworzeniem strupków [2].
[b]3. Półpasiec to choroba dotykająca jedynie osób dorosłych[/b]
Półpasiec występować może w każdym wieku, lecz dotyczy najczęściej osób powyżej 50 roku życia [4]. Pomimo iż częstość występowania tego schorzenia wzrasta z wiekiem, co jest odzwierciedleniem słabnącej z upływem czasu swoistej odpowiedzi przeciwko VZV, może on wystąpić również u dzieci. Z doniesień wynika, iż częstość zachorowalności na półpaśca u dzieci wynosi 1/5-1/10 częstości u dorosłych w wieku 55-65 lat [1]. U dzieci półpasiec ma mniejsze nasilenie niż u osób starszych oraz znacznie rzadziej powoduje przedłużający albo ciężki ostry ból. Do znanych czynników ryzyka wystąpienia tej choroby w okresie dzieciństwa należą pierwotne zakażenie ospą wietrzną u dziecka w 1 roku życia albo ospa wietrzna u ciężarnej matki. Wystąpienie półpaśca prawdopodobnie jest odzwierciedleniem pewnego zaburzenia prawidłowych mechanizmów odpornościowych utrzymujących latencję VZV (np. przejściowa supresja odporności po zakażeniu wirusem cytomegalii albo wirusem Ebsteina i Barr) [1].
[b]4. Półpasiec w ciąży jest groźny dla płodu[/b]
Wystąpienie u kobiety w ciąży półpaśca świadczy o reaktywacji zakażenia VZV w wyniku zmniejszenia odporności komórkowej przy obecnych swoistych przeciwciałach. W tej sytuacji zwykle nie chodzi do wiremii i bardzo mało prawdopodobne jest zakażenie matczyno-płodowe [5]. Półpasiec nie stanowi zagrożenia dla płodu, gdyż wirusa nie ma we krwi i w związku z tym nie może się on przedostać przez łożysko do dziecka [4]. W przypadku zachorowania matki na ospę wietrzną ryzyko wodzonego zakażenia w pierwszych 2 trymestrach ciąży wynosi 1-2%, zaś w przypadku zachorowania na półpasiec to ryzyko można oszacować na <0, 05-0,1% czyli jest znikome [5]. [b]5. Leki przeciwwirusowe stosowane miejscowo skutecznie zmniejszają objawy choroby[/b] Leczenie przeciwwirusowe ma na celu zmniejszenie nasilenia i czasu trwania objawów tego schorzenia. Warunkiem jego skuteczności jest wczesne jego rozpoczęcie, tj. w jak najkrótszym czasie od pojawienia się wysypki [2]. Leki przeciwwirusowe stosowane miejscowo nie są skuteczne u chorych i nie jest zalecane ich stosowanie. Ogólnoustrojowe leczenie przeciwwirusowe jest terapią z wyboru u osób z prawidłową odpornością i spełniających jakiekolwiek z następujących kryteriów: wiek≥50, występowanie umiarkowanej lub nasilonej osutki, występowanie umiarkowanego albo silnego bólu lub gdy choroba jest zlokalizowana poza tułowiem [1]. Niestety nie ma dowodów, by leczenie takie zapobiegało wystąpieniu neuralgii popółpaścowej [2]. [b]Literatura:[/b] [list=1] [*]Zalecenia dotyczące postępowania w półpaścu opracowane na podstawie Recommendations for the management of herpes zoster R.H. Dworkin, R.W. Johnson, J. Breuer, J.W. Gnann, M.J. Levin, M. Backonja, R.F. Betts, A.A. Gershon, M.L. Haanpää, M.W. McKendrick, T.J. Nurmikko, A. Louise Oaklander, M.N. Oxman, D. Pavan-Langston, K.L. Petersen, M.C. Rowbotham, K.E. Schmader, B.R. Stacey, S.K. Tyring, A.J.M. van Wijck, M.S. Wallace, S.W. Wassilew, R.J. Whitley [*]Kuchar E. Półpasiec https://choroby-zakazne.mp.pl/choroby/zakazenia-wirusowe/158210,polpasiec [*]Kuchar E. Ile razy można chorować na półpasiec? Czy w przypadku półpaśca nawrotowego (≥3 razy) stosować leczenie acyklowirem, a potem profilaktykę? [*]Kalinowska-Nowak A. Jak leczyć półpasiec, by trwał jak najkrócej, https://podyplomie.pl/medical-tribune/23298,jak-leczyc-polpasiec-by-trwal-jak-najkrocej [*]Kuchar E. Czy zachorowanie na półpasiec w ciąży jest równie niebezpieczne jak zachorowanie na ospę wietrzną? Czy stosuje się wówczas leczenie? Jakie jest postępowanie z noworodkiem? [/list]
