Lato sprzyja wypoczynkowi na łonie natury, niestety te piękne chwile często są przerywane przez natrętne owady, których ugryzienia często związane są z nieprzyjemnymi dolegliwościami (czytaj też: Apteczka wakacyjna – co w niej znajdziesz?). W naszych warunkach klimatycznych najczęściej można spotkać się z ukąszeniem przez komary, kleszcze, meszki, pchły oraz pluskwy. Podczas ugryzienia albo ukłucia przez owada do tkanki ludzkiej dociera jego ślina [1]. Ukąszenia owadów wywoływać mogą miejscowe odczyny wynikające z toksycznego działania białek zawartych w ślinie owadów, alergicznej reakcji na nie albo zainfekowania miejsca ukąszenia [2]. Na ten temat krąży kilka popularnych mitów.

1. Komary najczęściej gryzą osoby o „słodkiej krwi”

Często pacjenci, których szczególnie często gryzą komary twierdzą, że mają „słodką krew”. Jednak to nie skład krwi przyciąga te owady. Samice komarów wabi zwiększone stężenie dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu, a także kwas mlekowy oraz inne składniki potu [3]. Zawarte w pocie organiczne związki zapachowe określają jego atrakcyjność dla komarów [4]. Owady te również posługują się termodetekcją i do poszukiwania ofiary wykorzystują bardzo czułe receptory temperatury. Bardziej narażeni na ukąszenia są młodzi mężczyźni, dzieci, kobiety w trakcie owulacji oraz osoby po spożyciu alkoholu [3, 4, 5].

2. Reakcja po ukąszeniu komara to zawsze niewielkie miejscowy odczyn skórny

Aktualnie wyróżnia się 3 typy reakcji po ukąszeniu przez te owady: typowo lokalne reakcje skórne, zespół skeeter (od potocznej angielskiej nazwy owadów krwiopijnych – duża lokalna reakcja skórna), a także reakcje układowe.

Pierwszy typ to typowa lokalna reakcja skórna z natychmiastowym wystąpieniem bąbla z otaczającym go rumieniem. Powszechnym rodzajem reakcji alergicznej po ukąszeniu przez komary jest także zespół skeeter, objawiający się swędzącym oraz bolesnym obszarem skóry z zaczerwienieniem, zwiększonym ociepleniem oraz obrzękiem o średnicy od kilku nawet kilku do kilkunastu centymetrów. Reakcja ta pojawia się zazwyczaj po kilku godzinach od ukąszenia, natomiast maksymalne nasilenie objawów występuje między 8 a 12 godziną i ustępuje ostatecznie w ciągu 3 do 10 dni Ukąszenie komara może wywołać również układową reakcję alergiczną, w tym grudkową albo ostrą uogólnioną pokrzywkę, chorobę posurowiczą, a nawet w rzadkich przypadkach wstrząs anafilaktyczny [3].

3. Obrzęk po ukąszeniu przez pszczoły świadczy o uczuleniu na jad

Najgroźniejsze w Polsce są owady błonkoskrzydłe: pszczoła, osa, szerszeń, których jad (nawet jednego owada) może wywołać anafilaksję, w tym, u osób nadwrażliwych, wstrząs anafilaktyczny [6]. Nie każda osoba reaguje uczuleniem, a to czy wystąpią u niej objawy alergii zależne jest od obecności w organizmie przeciwciał dla składników tej substancji czyli alergenów. U osoby uczulonej wystarczające jest użądlenie jednego owada do wywołania objawów choroby, niejednokrotnie ciężkich i zagrażających życiu [7]. Użądlenie przez kilka owadów, nawet u osoby nieuczulonej, może działać toksycznie, wywołując objawy jak przy anafilaksji [6]. Pojawiający się w miejscu użądlenia w rumień, ból oraz niewielki obrzęk (ustępujący w ciągu kliku godzin albo dni) to reakcja miejscowa zwyczajna (niealergiczna). Pojawienie się obrzęku o średnicy powyżej 10 cm utrzymującego się ponad 24h, któremu może towarzyszyć uczucie rozbicia, gorączka, dreszcze albo ból głowy, odczyn zapalny wzdłuż przebiegu naczyń chłonnych to objawy miejscowej dużej reakcji alergicznej [6].

4. Żądło najlepiej wyciągnąć pęsetą

Istotne jest umiejętne postępowanie bezpośrednio po użądleniu. Należy niezwłocznie usunąć żądło, gdyż woreczek jadowy może nadal wydzielać jad do skóry [8]. Żądło usunąć można podważając je płaskim przedmiotem np. czystym nożem, kartonikiem, kartą kredytową. Podczas usuwania nie należy go łapać chwytem pęsetowym, gdyż można ścisnąć woreczek jadowy i wyzwolić do skóry dodatkową porcję jadu. Zalecany jest miejscowy ucisk, który zmniejsza wchłanianie jadu oraz położenie zimnego kompresu albo kostki lodu [6, 8]. Niska temperatura prowadzi do obkurczenia naczyń skóry i chroni przed przemieszaniem się składników jadu dalej do naczyń krwionośnych, a następnie wraz z krwią do całego organizmu [7].

5. W przypadku leczenia odczynu zapalnego niezbędne jest zastosowanie antybiotyku

Nie zaleca się standardowo stosowania antybiotyków aplikowanych miejscowo, ani ogólnoustrojowych. Takie postępowanie jest rekomendowane jedynie w przypadku podejrzenia rozwoju infekcji w wyniku nadkażenia uszkodzonej skóry poprzez drapanie okolic miejsca ukąszenia.

Miejsce ukąszenia najlepiej przemyć wodą z mydłem i ewentualnie zdezynfekować. We wczesnej fazie reakcji można na ukąszone miejsce zastosować zimny okład, lek obkurczający naczynia, ewentualnie środek znieczulający miejscowo np. mentol czy przeciwświądowy [2]. W terapii dużych alergicznych reakcji po ukąszeniach owadów skuteczne są leki przeciwhistaminowe II generacji. Zmniejszają one uczucie świądu, ograniczają rumień, obrzęk, a także naciek [9]. Stosowane są również glikokortykosteroidy miejscowo, jak i systemowo, które podobnie jak leki przeciwhistaminowe zmniejszają obrzęk i rumień oraz łagodzą świąd [9]. Leki przeciwhistaminowe stosowane miejscowo mogą hamować odczyny miejscowe w stopniu proporcjonalnym do udziału w powstawaniu odczynu mechanizmów histaminozależnych i zwykle łagodzą jedynie świąd występujący po ukąszeniu [2].

Bibliografia:

1. Majewski M. Ukąszenia przez owady- pierwsza pomoc i profilaktyka
2. Pytania do eksperta. Alergologia http://www.mp.pl/artykuly/73650,pytania-do-eksperta-alergologia
3. Piechota M, Zagorska W. Nadmierne reakcje miejscowe po ukąszeniu przez komary- jak diagnozować i leczyć?
4. Buczyłko K., Majsiak E., Wagner A. Alergia na owady niebłonkoskrzydłe
5. Burda K. Słodka krew, czyli problem z komarami http://www.newsweek.pl/wiedza/nauka/slodka-krew–czyli-problem-z-komarami,106615,1,1.html
6. Użądlenie przez owady, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.III.23.22.3.
7. Jutel M.,Cichocka-Jarosz E. Alergia na jad owadów, https://alergie.mp.pl/chorobyalergiczne/choroby/59841,alergia-na-jad-owadow
8. Jak leczyć u dzieci miejscowe odczyny po użądleniach i ukąszeniach przez owady, https://www.dermatologia-praktyczna.pl/a1624/Jak-leczyc-u-dzieci-miejscowe-odczyny-po-uzadleniach-i-ukaszeniach-przez-owady-.html/m138
9. Jedynak-Wąsowicz U. Czy leki przeciwhistaminowe lub stosowane miejscowo glikokortykosteroidy są skuteczne w leczeniu nasilonych odczynów po ukąszeniu przez owada?