Witamina C, należąca do grupy witamin rozpuszczalnych w wodzie, pod względem chemicznym jest mieszaniną kwasów L – askorbinowego i L-hydroaskorbinowego. Do tej grupy należy również kwas D- askorbinowy, który nie ma pozytywnych właściwości witaminy C. Po raz pierwszy witamina C została wyizolowana w 1928 roku przez węgierskiego biochemika Alberta Szenta-Gyorgyia, który za odkrycie i ustalenie budowy chemicznej kwasu askorbinowego otrzymał Nagrodę Nobla.

Ze względu na brak enzymu oksydazy L-gulonolaktonowej witamina C nie jest syntetyzowana w organizmie ludzkim i musi być dostarczona wraz z pożywieniem.

Witamina C pełni wiele funkcji korzystnych fizjologicznie. Jest antyoksydantem, kofaktorem enzymów, neutralizuje reaktywne formy tlenu i wolne rodniki. Uczestniczy w syntezie wielu aktywnych biologicznie związków m.in. kolagenu, hormonów steroidowych i adrenaliny. Ponadto hamuje powstawanie nitrozoamin w soku żołądkowym.

Fakt: Wysoka temperatura powoduje rozkład witaminy C

Kwas askorbinowy w stanie stałym jest stosunkowo trwały, natomiast ulega rozkładowi w roztworach wodnych. W obecności tlenu stopień rozkładu witaminy C wzrasta wraz ze wzrostem temperatury.

Jej termolabilność w środowisku tlenowym spowodowana jest utlenianiem kwasu  askorbinowego do dehydroaskorbinowego, który w kolejnych etapach ulega przemianie do związku nieposiadającego aktywności witaminowej. 

Mit: Witamina C leczy przeziębienie

Po zidentyfikowaniu witaminy C w licznych badaniach oceniano wpływ witaminy C na infekcje. W doświadczeniach prowadzonych na zwierzętach wykazano, że witamina ta może łagodzić lub zapobiegać infekcjom wywołanym przez bakterie, wirusy i pierwotniaki.

U ludzi najczęściej badanym schorzeniem było przeziębienie. Ustalono, że kwas askorbinowy nie zmniejsza średniej częstości występowania tej infekcji w populacji ogólnej, natomiast u osób aktywnych fizycznie zmniejsza tę częstość o połowę. Dodatkowo regularnie podawana witamina C skraca czas trwania przeziębienia, co wskazuje na jej aktywność biologiczną. Natomiast dokładna rola witaminy C w leczeniu przeziębienia pozostaje nadal niejasna. 

Fakt: Niedobór witaminy C wywołuje szkorbut

Szkorbut, inaczej gnilec to stan głębokiej hipowitaminozy witaminy C. Choroba opisana po raz pierwszy przez Hipokratesa, była znana już od czasów prehistorycznych. Jednak w przeciągu ostatnich pięciuset lat była przyczyną śmierci dużej liczby mieszkańców Europy Północnej. Nazywana chorobą żeglarzy, marynarzy i żołnierzy, czyli osób o utrudnionym dostępie do świeżych warzyw i owoców na statkach i polu walki. Obecnie w krajach wysoko rozwiniętych praktycznie nie występuje. Chociaż na jej niedobór narażone są dzieci i osoby starsze.

Głównym objawem choroby są samoistne krwawienia wynikające z upośledzenia syntezy kolagenu. Witamina C jest koenzymem hydroksylazy prolinowej i lizynowej, dostarcza elektrony enzymom uczestniczącym w hydroksylacji, co skutkuje przekształceniem prokolagenu w kolagen właściwy. Niedobór kwasu askorbinowego powoduje nieprawidłową biosyntezę kolagenu, czyli głównego białka tkanki łącznej.

Mit: Najlepszym źródłem witaminy C jest cytryna

Głównym źródłem tej witaminy są rzeczywiście warzywa i owoce, ale nie tylko cytrusowe. Na pierwszym miejscu pod względem zawartości są owoce dzikiej róży, dalej czarne porzeczki i kiwi.

Wśród warzyw dużą zawartością witaminy C charakteryzują się czerwona papryka, natka pietruszki i brokuły. Sama cytryna zawiera od 40-60 mg witaminy C/100g świeżej masy produktu, co w porównaniu do 339,7-712,3 mg/100g w owocu dzikiej róży nie ustawia jej na pierwszym miejscu pod względem ilości tej witaminy.

Fakt: Nadmiar witaminy C może być szkodliwy

Przyjęto, że bezpieczna dawka witaminy C nie przekracza 1000 mg. Jej zwiększenie powyżej tego poziomu jest szczególnie niebezpieczne dla osób z anemią sierpowatą i schorzeniami nerek. Suplementacja dużymi dawkami może spowodować powstanie kamieni nerkowych oraz objawiać się zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi.

Mit: Najlepiej biodostępną formą jest naturalna witamina C

Na biodostępność witaminy C nie ma wpływu jej pochodzenie. Zarówno pozyskiwana ze źródeł naturalnych, jak i syntetyzowana chemicznie wykazuje taką samą aktywność biologiczną. Różnice mogą jednak wynikać z drogi podania.

W przebiegu badań ustalono, że doustna droga podania kwasu askorbinowego charakteryzuje się najmniejszą biodostępnością. Szansą na zwiększenie stężenia witaminy  C  po podaniu drogą przewodu pokarmowego może być zamknięcie witaminy  C  w  liposomach. Najnowsze doniesienia dowodzą, że w wyniku tego osiągnięto większe stężenie witaminy C w krążeniu niż te wywołane przez doustne dostarczanie niezakapsułowanej witaminy C. Dodatkowo ustalono, że sam liposom niezależnie od zawartości może mieć pewne korzyści zdrowotne, m.in. hamuje progresję demencji i odgrywa ochronną rolę podczas rozwoju choroby mięśnia sercowego.

Fakt: Witamina C zwiększa wchłanianie żelaza niehemowego 

Kwas askorbinowy jest aktywną biologicznie cząsteczką ulegającą utlenieniu do kwasu monodehydroaskorbinowego. Podczas tej reakcji zachodzi redukcja żelaza (III) do żelaza (II), czyli jego lepiej przyswajalnej formy.

W produktach pochodzenia roślinnego występuje żelazo niehemowe, które jest słabiej wchłaniane niż żelazo hemowe występujące m.in. w mięsie. Obecność w posiłku składników z dużą zawartością witaminy C ma korzystny wpływ na przyswajanie tego składnika mineralnego.

Mit: Duże dożylne dawki witaminy C leczą raka

Witamina C ma silne zdolności antyoksydacyjne, dzięki którym może usuwać wolne rodniki, wywierające negatywny wpływ na komórki i powodujące ich uszkodzenia. Przeciwnowotworowe działanie witaminy C obejmuje reakcję powstawania nadtlenku wodoru mogącego niszczyć komórki nowotworowe, w szczególności raka żołądka i przełyku.

Na podstawie licznych badań dowiedziono, że pacjenci onkologiczni mają obniżony poziom witaminy C we krwi. Dodatkowo w przypadku niektórych nowotworów łączne stosowanie witaminy C i chemioterapii może być bardziej skuteczne niż wyłączne leczenie chemioterapeutykami.

Historia stosowania dożylnie dużych dawek witaminy C sięga lat 70. XX wieku, kiedy to amerykański chemik Linus Pauling testował korzyści wynikające z leczenia chorych na nowotwory dużymi dawkami witaminy C. Pewne jest, że dożylna droga podania kwasu askorbinowego pozwala na osiągnięcie wyższego stężenia tej witaminy we krwi w porównaniu do doustnej drogi podania. Natomiast skuteczność witaminy C w leczeniu raka nie została do końca potwierdzona. Może być stosowana wspomagająco, a nie jako jedyne remedium. Co więcej, stosowanie dużych dawek witaminy C u osób z niektórymi schorzeniami, jak np. choroby nerek może być niebezpieczne i doprowadzić do ich niewydolności. 

Fakt: Palacze mają zwiększone zapotrzebowanie na witaminę C

Kwas askorbinowy u osób niepalących wchłania się w dwunastnicy i jelicie cienkim na poziomie 70-80%. Zapotrzebowanie na tę witaminę wzrasta u palących tytoń. Jest to spowodowane tym, że częściej bywają zmęczeni i mają zwyczaj stosowania produktów pobudzających takich jak kawa. Badania wykazały, że osoby palące tytoń miały zmniejszoną zawartość witaminy C w surowicy krwi.

Zgodnie z badaniami przyjmuje się, że palacze, aby osiągnąć porównywalny poziom kwasu askorbinowego w osoczu, powinny spożywać go nawet 40% więcej niż osoby niepalące.

Autor: Dominika Polakowska
Korekta: Dr Mariola Drozd

Źródła:

1. Normy żywienia dla populacji Polski; pod redakcją M. Jarosza; Instytut Żwyności i Żywienia; 2017;
2. Janda, K., Kasprzak, M., Wolska, J., & Stachowska, K. : E. (2015). Witamina C-budowa, właściwości, funkcje i występowanie Vitamin C-structure, properties, occurrence and functions. Pom J Life Sci (Vol. 61);
3. Hemilä, H., Hemilä, & Harri. (2017). Vitamin C and Infections. Nutrients, 9(4), 339;
4. Carr, A. C., & Cook, J. (2018). Intravenous Vitamin C for Cancer Therapy – Identifying the Current Gaps in Our Knowledge. Frontiers in Physiology, 9, 1182;
5. Davis, J. L., Paris, H. L., Beals, J. W., Binns, S. E., Giordano, G. R., Scalzo, R. L., Bell, C. (2016). Liposomal-encapsulated Ascorbic Acid: Influence on Vitamin C Bioavailability and Capacity to Protect Against Ischemia-Reperfusion Injury. Nutrition and Metabolic Insights, 9, 25–30;
6. Padayatty, S. J., & Levine, M. (2016). Vitamin C: the known and the unknown and Goldilocks. Oral Diseases, 22(6);
7. http://szkorbut.pl/
8. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/skrecalnosc-optyczna;3976148.html
9. https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/ascorbic_acid#section=Spectral-Properties
10. https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/1937/szent-gyorgyi/biographical/
11. http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/lind_james.shtml
12. Kuzmicka, P., Karakiewicz, B., & Rotter, I. (2012). Wpływ palenia tytoniu na wybrane składniki mineralne: wapń, magnez, żelazo, cynk i selen-przegląd badań. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 18(4).
13. Skręty, J., Gramza-Michałowska, A., Sidor, A., & Korczak, J. (2013). Wpływ wybranych warunków przechowywania na zawartość witaminy C w owocach róży pomarszczonej Rosa rugosa. Problemy Higieny i Epidemiologii, 94(4), 869-872.