Medycyna stylu życia

Medycyna stylu życia jest definiowana przez Polskie Towarzystwo Medycyny Stylu Życia jako „dziedzina medycyny, która w oparciu o dowody naukowe wykorzystuje kompleksowe zmiany codziennych zachowań w celu zapobiegania chorobom, odwracania ich skutków oraz wspierania procesu leczenia”. Dotyczy to szczególnie 6 zagadnień: palenie tytoniu (i inne używki), odżywianie, aktywność fizyczna, radzenie sobie ze stresem, sen i wsparcie społeczne. 

Chociaż dziś już prawie wszyscy wiedzą, jak ważny jest zdrowy styl życia i panuje swoista „moda na bycie fit”, to wciąż walczymy z epidemią XXI wieku – chorobami cywilizacyjnymi. Jednocześnie szerzy się dużo mitów na temat zdrowia, w dużej mierze przez aktywność pseudo-ekspertów i celebrytów w mediach. Tym bardziej potrzebujemy medycyny stylu życia, która nie tylko promuje zdrowe nawyki, ale też robi to w pełnej zgodzie z evidence-based medicine. 

Dostępni i skuteczni

Czy w medycynie stylu życia jest miejsce dla farmaceuty? W projekcie nowej Ustawy o zawodzie farmaceuty w punkcie o opracowaniu indywidualnego planu opieki farmaceutycznej możemy przeczytać, iż ma się ono odbywać „ze szczególnym uwzględnieniem edukacji zdrowotnej, promocji zdrowia i zdrowego trybu życia oraz profilaktyki zdrowotnej”. „Prowadzenie działalności profilaktycznej, edukacyjnej oraz działalności na rzecz promocji zdrowia” jest w ustawie określane mianem „usługi farmaceutycznej”. Po wejściu w życie systemowych zmian farmaceuta będzie zatem w doskonałej pozycji do pracy z pacjentem w nurcie medycyny stylu życia – będzie nie tylko najbardziej dostępnym pracownikiem systemu ochrony zdrowia, ale również będzie posiadał warunki do edukowania pacjenta. Działania mogłyby obejmować elementy poradnictwa dla osób chcących rzucić palenie, objaśnianie podstaw zdrowego żywienia i wysiłku fizycznego, przygotowanie broszur informacyjnych etc. 

Warto spojrzeć na doświadczenia farmaceutów z USA – w literaturze opisane są przykłady skuteczności ich działań w medycynie stylu życia. W 1997 w mieście Asheville w Północnej Karolinie rozpoczął się Asheville Project, angażujący farmaceutów do opieki nad pacjentami z cukrzycą, w tym monitorowania celów związanych z odżywianiem i aktywnością fizyczną. Chorzy osiągnęli poprawę wskaźników takich jak Hb1Ac czy LDL-C, a sukces projektu doprowadził do rozszerzenia działań na leczenie między innymi nadciśnienia, hiperlipidemii, osteoporozy, depresji i choroby Alzheimera. Innym przykładem jest program prowadzony na Uniwersytecie Creighton w Omaha – farmaceuci z apteki uniwersyteckiej podjęli się opieki farmaceutycznej z doradztwem w zakresie medycyny stylu życia nad pracownikami z nadciśnieniem, cukrzycą i hiperlipidemią. Wynikiem działań było obniżenie cholesterolu, glikemii, masy ciała i ryzyka sercowo-naczyniowego pacjentów, a także zwiększenie ich aktywności fizycznej oraz spożycia warzyw i owoców. Aktualnie w aptekach otwartych w USA CDC rozpoczęła Diabetes Prevention Program, w ramach którego farmaceuci prowadzą edukację pacjentów z wysokim ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2.

Czy jesteśmy gotowi?

Zaangażowanie farmaceutów w działania z zakresu medycyny stylu życia nie obędzie się bez trudności. Poza kwestiami organizacji samej opieki farmaceutycznej, są to między innymi pewne niedostatki w edukacji. W programie studiów farmaceutycznych poza zajęciami z bromatologii niewiele jest tematów związanych ze zdrowym stylem życia, ponadto badacze zwracają uwagę na potrzebę spójnego potraktowania wszystkich zagadnień medycyny stylu życia (czego ich zdaniem brakuje również w USA). Widać także, jak rozpropagowane są mity dotyczące zdrowego stylu życia, zwłaszcza odżywiania – potrzeba solidnego przygotowania opartego na EBM, aby potrafić prostować mylne przekonania pacjentów. Warto zauważyć, że w badaniach z lat 2014-2015 polscy farmaceuci negatywnie oceniali swoją gotowość do promocji zdrowia. 

Wciąż potrzeba zmiany mentalności, w tym pracodawców – problematyka zdrowego stylu życia bywa bagatelizowana. Wymownym tego przykładem jest historia znajomego farmaceuty: kiedy pracował on w Wielkiej Brytanii, personel apteki protestował przeciwko przyjazdowi do miasta świątecznej ciężarówki producenta słodzonych napojów gazowanych, gdyż byłaby to promocja niezdrowego odżywiania, natomiast pracując w Polsce musiał częstować pacjentów cukierkami z okazji Walentynek czy Mikołajek…

Verba docent, exempla trahunt

Dobrze wiemy, że zachęty do prowadzenia zdrowego stylu życia są bardziej wiarygodne w ustach osoby, która sama regularnie ćwiczy, zdrowo się odżywia i unika używek. Z tego punktu widzenia dbając o siebie, pośrednio dbamy również o naszych pacjentów – jak głosi znana łacińska sentencja: „słowa uczą, przykłady pociągają”. Dla pacjenta inspirujące może być spotkanie znajomego farmaceuty podczas joggingu lub na siłowni, czy też świadectwo własnej zmiany nawyków – jak historia znajomej aptekarki, która dzięki powziętej aktywności fizycznej i zdrowej diecie nie musiała przyjmować leków na zaburzenia lipidowe. Podobnie sprawa ma się z używkami – palący farmaceuta szkodzi i sobie, i innym poprzez zły przykład. Byłoby to wręcz działanie wbrew etosowi farmaceuty. Nawet, jeśli jednak nasza aktywność nie zostanie zauważona, to wciąż „dodajemy sobie lat do życia i życia do lat” – a zatem warto! 

Bibliografia

1. https://ptmsz.pl/
2. Projekt Ustawy o zawodzie farmaceuty z dnia 3 lutego 2020r. 
3. White N. Lifestyle Medicine and Health and Wellness Coaching in Pharmacy Practice. Am J Lifestyle Med. 2018;12(6):459-461
4. Lenz, T. L. (2011). Implementing Lifestyle Medicine Guidelines Into Pharmacy Practice. American Journal of Lifestyle Medicine, 6(2), 116–118
5. Pawełczak-Barszczowska A., Predyspozycje zawodowe farmaceutów do promocji zdrowia (rozprawa doktorska)