Co wiemy o Panu Janie? 

Wątroba – największy narząd w naszym organizmie

Wątroba to największy narząd w naszym organizmie. Zlokalizowany jest pod przeponą z prawej strony podżebrza [1]. Miąższ wątroby jest otoczony błoną, tzw. torebką wątrobową (składającą się w ok. 60% z fosfolipidów [3]), a cały narząd otrzewną. Wątroba nie jest ona unerwiona [1,2]. 

Narząd ten pełni wiele funkcji w organizmie człowieka [2,4], m.in. jest największym narządem wydzielniczym. Wątroba bierze także udział w przemianie składników odżywczych: białek, węglowodanów i poprzez wytwarzanie i wydzielanie żółci również lipidów [4]. Pełni ona również funkcję magazynową dla żelaza oraz witamin z grupy B oraz witaminy D3 i B12 [1]. Jedną z ważniejszych ról, jaką pełni ten narząd w naszym organizmie jest branie udziału w detoksykacji. W związku z tym jest ona narażona na działanie licznych czynników zewnętrznych, które mogą ją uszkadzać, m.in. leków, alkoholu, czy składników znajdujących się w spożywanych pokarmach [1,4]. Wątroba mimo tak silnej ekspozycji na szkodliwe czynniki zewnętrzne, dzięki zdolności do regeneracji utrzymuje swoją architekturę oraz funkcje [5]. Niestety, w wyniku długotrwałego i nadmiernego ich oddziaływania, może dochodzić do jej uszkodzenia i przeciążenia [1,5]. 

Dlaczego wątroba “boli”?

Przyczynami odczucia bólu w okolicach wątroby przez pana Jana, zwłaszcza w okresie okołoświątecznym jest prawdopodobnie ciężkostrawna dieta. Tłuste i pikantne potrawy spożywane często w nadmiernych ilościach wpływają na zwiększoną produkcję żółci przez wątrobę, przez co znacznie obciążają funkcjonowanie tego narządu [1]. Wzmożona praca wątroby prowadzi do jej powiększenia i obrzmienia, przez co uciska ona na torebkę ją otaczającą. W wyniku tego, następuje odczucie bólu i dyskomfortu [1,2]. Jak widać wątroba, jako narząd nieunerwiony sama w sobie nie boli, ale poprzez oddziaływanie na inne części organizmu jest przyczyną nieprzyjemnych dolegliwości [1]. 

W okresie okołoświątecznym, w polskim społeczeństwie spożywany jest również w nadmiarze alkohol. On także, może wywoływać hepatotoksyczność, głównie poprzez wzmaganie stresu oksydacyjnego w obrębie komórek wątrobowych. Powstające wolne rodniki powodują uszkodzenie błon komórkowych hepatocytów, co w efekcie prowadzi do zmniejszenia ilości wbudowanych w nich fosfolipidów [2]. Przyczynia się to, do pojawienia się zaburzeń czynnościowych wątroby a także nieprawidłowego funkcjonowania enzymów, receptorów, czy białek przenośnikowych, które są bezpośrednio związane z błoną komórkową. Również, nie bez znaczenia na funkcjonowanie wątroby jest  zażywanie przez pacjenta kilku leków na stałe. Są one w większości przez nią metabolizowane, przez co dochodzi do jej obciążenia. Może to również prowadzić do jej obrzmienia i odczucia bólu w jej okolicy [2].

Proponowane rozwiązanie

Panu Janowi zaproponowano stosowanie produktu leczniczego o statusie OTC, zawierającego w składzie sojowy ekstrakt fosfolipidów [6]. Są to estry glicerolowe kwasu cholinofosforowego i nienasyconych kwasów tłuszczowych: linolowego, linolenowego oraz oleinowego [4]. Posiadają złożony mechanizm działania, dzięki czemu ich efekt leczniczy jest wielokierunkowy: 

• powodują stabilizację błon komórek wątrobowych, dzięki czemu zwiększają ochronę wątroby przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, w tym tymi pochodzącymi z żywności, alkoholem i lekami [7,8];
• mają zdolność do wbudowywania się w uszkodzone błony komórkowe hepatocytów, dzięki czemu następuje poprawa funkcjonowania procesów transportu biernego i czynnego odbywających się przez błonę komórkową, a także aktywności enzymów i receptorów błonowych [2,4]; 
• wpływają korzystnie na gospodarkę lipidową, co jest niezwykle istotne u pacjentów, którzy zmagają się z hipercholesterolemią. Ich stosowanie pobudza aktywność lipazy lipoproteinowej, dzięki czemu następuje spadek stężenia lipoprotein o niskiej gęstości oraz cholesterolu całkowitego we krwi [7];
• mają działanie cytoprotekcyjne: wykazują właściwości antyoksydacyjne, antyfibrynogenne, przeciwzapalne oraz hamują peroksydację lipidów, w tym tych obecnych w błonie komórkowej hepatocytów [1,4]; 
• zwiększają aktywność kolagenaz, dzięki czemu przywracają właściwą strukturę uszkodzonych komórek wątrobowych [4]. 

Ochrona przed NAFLD

Ze względu na kilka czynników (wiek, waga, współistniejące choroby), pan Jan jest w grupie pacjentów obarczonych bardzo wysokim ryzykiem rozwoju niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (NAFLD). W jej przeciwdziałaniu niezwykle istotna jest ochrona i regeneracja hepatocytów. W związku z tym zasadne wydaje się zalecenie panu Janowi farmakoterapii lekiem, zawierającym w swoim składzie fosfatydylocholiny [9].

Dlaczego nie preparaty z sylimaryną? 

Pan Jan przyszedł do apteki z chęcią kupna preparatu zawierającego w składzie sylimarynę, czyli wyciąg z ostropestu plamistego, który także posiada właściwości hepatoprotekcyjne [7]. Niestety, flawonoglikany zawarte w ostropeście plamistym działają hamująco na aktywność izoenzymów CYP3A4, CYP2C9, CYP2D6. Przez to znacznie zwiększa się ryzyko pojawienia się działań niepożądanych leków, które metabolizowane są przez wątrobę, m.in dochodzi do zwiększenia hepatotoksyczności statyn [8]. Ponadto, sylimaryna ma niską biodostępność, którą ocenia się na ok. 23-47%. Wynika to z jej słabej rozpuszczalności w wodzie [1].

Ważne by stosować lek, a nie suplement diety

Wbudowanie w struktury błony komórkowej fosfolipidów jest możliwe tylko wtedy, gdy będą one zawierać wysokie stężenie kwasu linolowego, będącego wielonienasyconym kwasem tłuszczowym. Tylko wysokiej jakości fosfolipidy zawierają fosfatydylocholinę, która jest źródłem  najważniejszego składnika aktywnego tego kwasu: dilinoleilofosfatydylocholiny. Taką gwarancję mamy tylko i wyłącznie wtedy, gdy wybierzemy preparaty będące lekiem, a nie suplementem diety [3]. 

mgr farm. Maciej Birecki

Bibliografia: 

1. Krajewska J. Postępowanie w schorzeniach wątroby i dróg żółciowych. Lek w Polsce 2017; 27 (3):  40-46.
2. Krajewska J. Leki OTC i suplementy diety wspomagające funkcjonowanie wątroby. Lek w Polsce 2011; 23: 30-39.
3. Czy alkoholowe  stłuszczenie wątroby to już globalna epidemia? Fosfolipidy niezbędne- czy naprawdę są niezbędne?- Informacja Prasowa Sanofi. 
4. Gruchała K. Fitoterapia zaburzeń trawiennych. Lek w Polsce 2011; 4 (21): 26-37.
5. Czechowska G, Celiński K, Wójcicka G. Mechanizm włóknienia wątroby- rola komórek gwiaździstych, stresu oksydacyjnego i nitrozacyjnego. Post Hig Med Dosw 2019; 73: 1-12.
6. Charakterystyka Produktu Leczniczego Essentiale Forte 300 mg kapsułki. 
7. Górka- Dynysiewicz J, Zuwała- Jagiełło J, Warwas M. Włóknienie wątroby- strategie leczenia. Farm Pol 2010; 66 (2): 101-105. 
8. Hartleb M, Simon K, Lipiński M, Drobnik J, Woroń J, Rydzewska G, Mastelarz- Migas A. Rekomendacje postępowania u chorych z zaburzeniami czynności wątroby i kamicą dróg żółciowych dla lekarzy POZ. Lekarz POZ 2017; 4: 225-248.
9. Kargulewicz A, Stankowiak- Kulpa H, Grzymisławski M. Niealkoholowa Stłuszczeniowa choroba wątroby- etiopatogeneza, epidemiologia, leczenie. Nowiny Lekarskie 2010; 79, 5: 410-418. 

MAT-PL-2002003-1.0-11/2020

Essentiale   Forte,  300 mg,  kapsułki. 1 kapsułka zawiera: 300 mg (Phospholipidum essentiale) fosfolipidów z nasion sojowych zawierających (3-sn-fosfatydylo)cholinę, 300 mg. Substancje pomocnicze o znanym działaniu: olej sojowy, etanol. Wskazania do stosowania: Essentiale Forte jest roślinnym produktem leczniczym stosowanym w chorobach wątroby. Zmniejsza subiektywne dolegliwości, takie jak: brak apetytu, uczucie ucisku w nadbrzuszu spowodowane uszkodzeniem wątroby w wyniku nieprawidłowej diety, działania substancji toksycznych lub w przebiegu  zapalenia wątroby. Dawkowanie i sposób podawania: Dawkowanie: dorośli i dzieci w wieku powyżej 12 lat: 2 kapsułki
3 razy na dobę. Dzieci i młodzież Brak danych dotyczących stosowania produktu leczniczego Essentiale Forte u dzieci w wieku poniżej 12 lat. Dlatego też nie należy stosować produktu leczniczego Essentiale Forte u dzieci w wieku poniżej 12 lat. Sposób podawania: kapsułki należy przyjmować w czasie posiłków, nie rozgryzając (popijając np. szklanką wody). Długość leczenia nie jest ograniczona. Przeciwwskazania: nadwrażliwość na substancję czynną, soję, orzeszki ziemne lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: stosowanie produktu leczniczego Essentiale Forte nie może zastąpić wykluczenia z diety substancji szkodliwych, które wywołują uszkodzenie wątroby (np. alkoholu); w przewlekłym zapaleniu wątroby stosowanie leczenia wspomagającego produktem leczniczym Essentiale Forte jest uzasadnione tylko, gdy w trakcie terapii pacjent odczuwa poprawę ogólnego samopoczucia. Należy poinformować pacjenta, że jeśli objawy ulegną nasileniu lub wystąpią inne niespecyficzne objawy powinien on zwrócić się do lekarza prowadzącego. Dzieci i młodzież Brak danych dotyczących stosowania produktu leczniczego Essentiale Forte u dzieci w wieku poniżej 12 lat. Dlatego też nie należy stosować produktu leczniczego Essentiale Forte u dzieci w wieku poniżej 12 lat. Oczyszczony olej sojowy może zawierać białko orzeszków ziemnych. W Farmakopei Europejskiej nie podano testu wykrywającego białko resztkowe. Ze względu na zawartość oleju sojowego produkt może powodować ciężkie reakcje alergiczne. Ten produkt leczniczy zawiera małe ilości etanolu (alkoholu), mniej niż 100 mg na dawkę dobową. Działania niepożądane: Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej Częstość występowania nieznana (nie może być określona na podstawie dostępnych danych): może wystąpić reakcja alergiczna np. rumień, wysypka, pokrzywka i świąd. Zaburzenia żołądka i jelit Częstość występowania nieznana (nie może być określona na podstawie dostępnych danych): mogą wystąpić zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, np. nudności, luźne stolce, biegunka, uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej.  Zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych: po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu istotne jest zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Umożliwia to nieprzerwane monitorowanie stosunku korzyści do ryzyka stosowania produktu leczniczego. Osoby należące do fachowego personelu medycznego powinny zgłaszać wszelkie podejrzewane działania niepożądane za pośrednictwem Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Al. Jerozolimskie 181C, 02-222 Warszawa, tel.: + 48 22 49 21 301, faks: + 48 22 49 21 309, strona internetowa: https://smz.ezdrowie.gov.pl  Działania niepożądane można zgłaszać również podmiotowi odpowiedzialnemu.OTC – produkt leczniczy wydawany bez przepisu lekarza. Przed zastosowaniem należy zapoznać się z pełną informacją o leku. Podmiot odpowiedzialny posiadający Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu: Sanofi-Aventis Sp. z o.o., ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa. Informacji udziela: Sanofi-Aventis Sp. z o.o., tel.: 22 280 00 00. Pozwolenie Prezesa URPLWMiPB na dopuszczenie do obrotu nr: R/2647. {ChPL 09/2020}