Choroba przeziębieniowa najczęściej pojawia się w okresie jesienno-zimowym i wczesną wiosną. Dorośli chorują 2-3 razy w roku, dzieci mogą przeziębiać się nawet co miesiąc, szczególnie jeśli na co dzień uczęszczają do żłobka lub przedszkola [2].

Rozwój objawów ma związek z wniknięciem wirusa przez błonę śluzową układu oddechowego do wnętrza komórek i pojawieniem się stanu zapalnego. Jego inwazja rozpoczyna się w momencie, kiedy nie zostanie zatrzymany przez swoiste i nieswoiste mechanizmy obronne organizmu. Z tego też powodu obniżenie odporności jest jednym z czynników zwiększających ryzyko zachorowania.

Wzmacnianie odporności

Do metod zapobiegania częstym zachorowaniom na infekcje górnych dróg oddechowych zaliczamy przede wszystkim wzmacnianie odporności. Najlepszym na to sposobem jest odpowiednie postępowanie profilaktyczne polegające na stosowaniu zdrowej i zbilansowanej diety, aktywności fizycznej oraz zachowaniu podstawowych zasad higieny. Jednak bardzo często pacjenci sięgają w tym celu po preparaty apteczne, szczególnie dużym zainteresowaniem cieszą się one w typowych okresach przeziębieniowym.

Witaminę C można zaliczyć do preparatów najbardziej popularnych i o najdłuższej tradycji stosowania w celu wzmocnienia odporności zarówno pomiędzy epizodami przeziębienia, jak i w czasie jego trwania.

Jest to najbardziej znana witamina, o najbardziej wszechstronnym działaniu na organizm człowieka. Jej znaczenie znano już w średniowieczu, kiedy to wykazano związek pomiędzy spożywaniem określonych pokarmów, a rozwojem szkorbutu – schorzenia będącego efektem jej niedoboru. Kwas askorbinowy po raz pierwszy został wyodrębniony w 1920 roku przez węgierskiego biochemika z owoców cytrusowych i warzyw [3], a w 1933 roku ustalono jej strukturę chemiczną [4]. Od tego czasu stosowana jest na szeroką skalą w medycynie w różnych wskazaniach.

Kwas L-askorbinowy 

Kwas L -askorbinowy z chemicznego punktu widzenia jest laktonem kwasu dehydrogulonowego o wzorze sumarycznym C₅H₈O₆ [4]. Organizm ludzki nie potrafi samodzielnie go syntetyzować, dlatego musi być dostarczany z zewnętrz wraz ze spożywaną dietą. Zapasy witaminy C w organizmie są niewielkie, przeciętnie wynoszą około 20 mg/kg masy ciała [4]. Natomiast dzienne minimalne zapotrzebowanie na witaminę C jest największe spośród wszystkich witamin. Wynosi ono u dorosłego człowieka 1 mg/kg masy ciała, a u niemowląt i dzieci 2 mg/kg masy ciała. Zapotrzebowanie na witaminę C wzrasta u kobiet w ciąży i karmiących (1,5 mg/kg masy ciała) oraz w różnych stanach chorobowych, u ludzi z nadciśnieniem tętniczym, palących papierosy, diabetyków, a także u ludzi będących pod wpływem stresu [5].

Witamina C ze względu na wszechstronne działanie jest związkiem bardzo aktywnym. Związane jest to przede wszystkim z jej właściwościami redoks. Bierze ona udział w wielu reakcjach i szlakach biochemicznych w organizmie, jest też najbardziej znanym antyoksydantem i właśnie dzięki właściwościom przeciwutleniającym witamina C pełni rolę ochronną między innymi w chorobach serca i naczyń krwionośnych [4]. Znajduje również zastosowanie w leczeniu i profilaktyce wielu innych schorzeń, do których należą między innymi choroby neurodegeneracyjne, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca czy też nowotwory, a także w przebiegu przeziębienia [4].

Witamina C a przeziębienie

Zastosowanie witaminy C w profilaktyce oraz przebiegu infekcji górnych dróg oddechowych oraz stanów obniżenia odporności ma wieloletnią tradycję stosowania. Działanie takie zasugerował w swoich badaniach Linus Pauling w 1971 roku [5]. Od tego czasu na całym świecie przeprowadzono wiele badań dotyczących wspomnianej aktywności.

Wśród kluczowych ustaleń z tych obserwacji wymienić należy fakt, iż suplementacja witaminy C u osób narażonych na stres i zimno, a także obciążonych fizycznie np. uprawiających sporty nawet o 40% zmniejsza częstość zachorowania na infekcje wirusowe [5,6]. Wiele obserwacji klinicznych dowiodło również wpływu suplementacji tej witaminy na przebieg objawów infekcji. W badaniach z udziałem ludzi zaobserwowano wpływ podawania kwasu askorbinowego na zmniejszenie i skrócenie czasu trwania subiektywnych objawów charakterystycznych dla przeziębienia. W jednym z tych obserwacji grupa badana otrzymywała małe dawki kwasu askorbinowego i wśród jej uczestników odnotowano aż 85% złagodzenie charakterystycznych symptomów [8].

W innym badaniu dowiedziono również, że podawanie tego związku w czasie trwania infekcji skraca czas jej trwania zarówno u dorosłych, jak i u dzieci o odpowiednio 8% i 14% [9]. Długoterminowa profilaktyka przy zastosowaniu suplementacyjnych dawek witaminy C może mieć związek z redukcją przeziębienia o około 4 dni w skali roku, co na przykład w przypadku dzieci może mieć kluczowe znaczenie, ponieważ skraca okres chorobowy z 28 do 24 dni. Regularna profilaktyka wpływała również na skrócenie czasu absencji w szkole oraz w pracy, co ma wymierne korzyści ekonomiczne [5,9].

W badaniach na wpływem witaminy C na przebieg infekcji stwierdzono również, że efekt mniejszej zachorowalności na typowe infekcje górnych dróg oddechowych odnotowuje się u osób, które cechują się niskim spożyciem kwasu askorbinowego z dietą na co dzień, a więc mogą mieć jej niedobory w organizmie [9].

Dzięki przeprowadzonym badaniom i obserwacjom można wnioskować, że ze względu na bezpieczeństwo stosowania, potencjalne korzyści oraz niski koszt terapii podawanie witaminy C w profilaktyce oraz leczeniu przeziębienia jest warte rozważenia, pod warunkiem, że osoba chora nie ma przeciwwskazań do wdrożenia takiej terapii [10].

Mechanizmy działania

Wpływ witaminy C na mechanizmy obronne istotne z punktu widzenia profilaktyki i leczenia infekcji górnych dróg oddechowych związany jest z faktem, iż jej podawanie redukuje produkcję hormonów stresu, a te mają bezpośredni wpływ na obniżenie odporności [8]. Niektóre prace badawcze wskazują również na fakt, iż witamina C uczestniczy w procesach immunomodulacji poprzez wpływ na syntezę interferonu, zwiększenie aktywności komórek NK oraz limfocytów T i B. Wpływa również na migrację makrofagów, granulocytów i monocytów [4]. Kluczowy jest również fakt, iż komórki fagocytujące mają w swoim składzie duże stężenie witaminy C (1-2 μg/g białka), której poziom drastycznie wyczerpuje się w czasie trwania infekcji i walki z czynnikiem zakaźnym. Wynika to z faktu, iż działanie komórek fagocytujących związane jest z produkcją wolnych rodników, a obecność witaminy C jest dla nich ochroną przed zniszczeniem [8].

W badaniach na myszach zaobserwowano również aktywność przeciwwirusową witaminy C a dokładnie przeciw wirusowi grypy. Związane to było ze wspomnianym już zwiększeniem produkcji interferonów gamma alfa i beta przez komórki odpornościowe organizmu [11].

Wśród innych działań witaminy C, które mają związek z jej wpływem na odporność wymienia się również aktynowość antyoksydacyjną bezpośrednie działanie przeciwbakteryjne oraz wpływ na modulatory układu odpornościowego – witamina C wykazuje właściwości antyhistaminowe, dzięki czemu może hamować działanie immunosupresyjne tej cząsteczki. Aktywność antyhistaminowa kwasu askorbinowego związana jest z rozbijaniem pierścienia imdazolowego i dezaktywacji cząsteczki. Poza tym witamina C konkuruje również z histaminą o miejsce wiązania w receptorach H1 na komórkach dróg oddechowych i w naczyniach krwionośnych, dzięki temu zmniejsza nasilenie objawów zakażeń górnych dróg oddechowych indukowanych właśnie działaniem tej pierwszej. Witamina C wspiera układ odpornościowy również poprzez swoje działanie antyoksydacyjne. Jej działanie polega na neutralizacji wolnych rodników, które mogą wpływać destrukcyjnie na komórki organizmu. Ich obecność w przebiegu przeziębienia jest związana z aktywnością obronną komórek układu odpornościowego, które np. aby zwalczyć czynnik wywołujący infekcję produkują nadtlenek wodoru i inne substancje silnie utleniające [7,8].

Ze względu na wszechstronne i potwierdzone badaniami działanie kwasu askorbinowego, jego profilaktyczne stosowanie w okresie zwiększonego narażenia na częste infekcje górnych dróg oddechowych wydaje się być bardzo zasadne. Szczególnie powinno się polecać takie postępowanie osobom narażonym na niedobry tej witaminy, czyli poddanym przewlekłemu stresowi, zmęczeniu, czy spożywającym niezdrową dietę. Nie od dziś wiadomo, że zapobieganie jest łatwiejsze niż leczenie choroby. Dlatego pacjentom można polecać takie działanie w okresie jesienno-zimowym, po przebytym przeziębieniu i oczywiście w czasie jego trwania.

Warto zwrócić jednak uwagę na wybór preparatu – najlepiej sięgnąć po produkt w dawce 200 mg, ponieważ wchłanianie kwasu askorbinowego jest najbardziej wydajne do dawki 400 mg. Dodatkowo można wybrać preparat zawierający w swoim składzie rutynę, która chroni witaminę C przed utlenieniem, dzięki czemu ta zachowuje dłużej swoje właściwości. Ale rutyna dodatkowo wzmacnia naczynia krwionośne wpływając na zmniejszenie ich przepuszczalności. Dobrym wyborem będzie oczywiście lek, czyli produkt, który daje nam gwarancję, co do jakości, skuteczności i bezpieczeństwa stosowania. Produktem, który spełnia te wszystkie wymogi jest znany i sprawdzony przez lata Rutinoscorbin, o którym nie możemy zapomnieć w żadnym sezonie przeziębieniowym.

Piśmiennictwo:

1. Mrozińska M, Stopiński M, Mik E. Przeziębienie. Przewodnik Lekarza 2003; 9: 20-27
2. Mejza F. Przeziębienie. Portal Medycyna Praktyczna; http://grypa.mp.pl/przeziebienie/61668,przeziebienie (data wejścia 8-04-2018)
3. Martirosyan DM, Pacier C. Vitamin C: optimal dosages, supplementation and use in disease prevention. Functional Foods in Health and Disease 2015; 5(3): 89-107
4. Janda K i in. Witamina C – budowa, właściwości funkcje i występowania. Pom J Life Sci 2015; 4(61): 419-425
5. Maćkowiak K, Torliński L. Współczesne poglądy na rolę witaminy C w fizjologii i patologii człowieka. Nowiny Lekarskie 2007; 4(76): 349-356
6. Douglas RM et al. Vitamin C for preventing and treating common cold. The Cochrane Databas of Systematic Reviews 2004, Issue 4. Art. No.: CD000980.pub2
7. Osterday G. Vitamin C and Treating the Common Cold. Master of Science 2011; Arizona State University
8. Walingo KL. Role of vitamin C (ascorbic acid) on human health – review. African Journal of Food Agriculture 2005; 1: 1-12
9. Hemilah H, Douglas RM. Vitamin C and acute respiratory infections. Int J TuberLung Dis 1999; 3(9): 756-761
10. Padayatty S. Vitamin C physiology: the known and the unknown and Goldilocks. Oral Dis 2016; 22(6): 463-493
11. Kim Y et al. Vitamin C Is an Essential Factor on the Anti-viral Immune Responses through the Production of Interferon-α/β at the Initial Stage of Influenza A Virus (H3N2) Infection. IMMUNE NETWORK 2013; 2: 70-74