Światowy Tydzień Mózgu (ang. Brain Awarness Week, dosł. „tydzień świadomości mózgu”) został zainaugurowany w 1996 roku jako skromny wysiłek z udziałem zaledwie 160 organizacji w Stanach Zjednoczonych. Dana Alliance for Brain Initiatives zorganizowało pierwszy cykl, gromadząc różne grupy o ze środowiska akademickiego, organizacji państwowych i pozarządowych i łącząc je wspólnym tematem. Celem stało się pochylenie nad problemem badań nad mózgiem jako nadzieją na leczenie, zapobieganie i innowacyjne leki na choroby i zaburzenia mózgu oraz zapewnienie lepszej jakości życia w każdym wieku. Żyjemy bowiem coraz dłużej i to właśnie mózg cierpi na tym najbardziej.

Edycja 2021

W Polsce pierwsza edycja Światowego Tygodnia Mózgu u miała miejsce w 1999 roku – jego obchody są organizowane z inicjatywy Instytutu Nenckiego oraz wspierane przez Polskie Towarzystwo Badań Układu Nerwowego, Komitet Neurobiologii PAN i Stowarzyszenie na Rzecz Krzewienia Wiedzy o Mózgu DANA. Tegoroczna, 23. polska edycja w ramienia wspomnianego Instytutu Nenckiego wraz z Fundacją Nenckiego Wspierania Nauk Biologicznych odbywa się w dniach 15-19 marca pod hasłem „Choroby cywilizacyjne mózgu”. Temat przewodni odzwierciedla zamysł zwrócenia uwagi opinii publicznej na zagadnienia związane z prawidłowym i patologicznym funkcjonowaniem mózgu oraz podkreślenie konieczności badań w tej dziedzinie. Wracamy zatem do korzeni Brain Awarness Week i jego naukowego potencjału. Przez lata inicjatywa prócz medycznego wydźwięku została nadpisana przez aspekt psychologiczno-społeczny, kładący nacisk na społeczne konsekwencje zaburzeń mentalnych oraz dbanie o dobrostan psychiczny. W dobie pandemii i powszechnej izolacji, ten temat z pewnością nabrał na ważności, jednak powstaje zagrożenie osłabienia koncentracji na istocie tego wydarzenia w wymiarze badawczym. A w temacie chorób mózgu wciąż mamy jeszcze sporo do zrobienia.

Polska walka o mózg

Choć obecna sytuacja przeniosła obchody tygodnia mózgu do sieci, to dobra okazja by uwidocznić starania w tym temacie przyćmione przez pandemię. Zwłaszcza, że Polacy są bliscy sukcesu bardziej niż ktokolwiek inny wcześniej! Zespół badaczy z Katedry Biologii Molekularnej Uniwersytetu Gdańskiego pod przewodnictwem prof. dr hab. Grzegorza Węgrzyna, uzyskał właśnie polski patent na wynalazek pt. „genisteina do zastosowania do leczenia choroby Alzheimera”. Kilkadziesiąt procent chorób neurodegeneracyjnych polega na tym, że jakieś związki niepotrzebnie się kumulują w komórkach, które przez to przestają normalnie funkcjonować. Teoretycznie stosunkowo prostym rozwiązaniem wydawałoby się usunięcie takich białek z neuronów, co poprawiłoby ich funkcjonowanie. Takie podejście jest jednak bardzo trudne w praktyce, gdyż substancja, która by do tego doprowadzała, musiałaby charakteryzować się wieloma właściwościami – nie tylko usuwać patogenne białka, ale także przekraczać barierę krew-mózg i być bezpieczna dla pacjentów. Wydaje się, że właśnie genisteina może nie tylko leczyć te choroby, ale także im zapobiegać.

Kilka lat temu ta sama grupa naukowców opracowała pierwszą na świecie metodę pozwalającą na zahamowanie choroby Sanfilippo. Ta choroba, znana szerzej jako mukopolisacharydoza typu III (nazwa pochodzi od pediatry, który jako pierwszy ją opisał) jest rzadką i śmiertelną chorobą genetyczną, która wpływa na metabolizm i prowadzi do poważnych uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego. Osoby dotknięte MPSIII cierpią na brak enzymu niezbędnego do rozbicia długich łańcuchów cząsteczek cukru- mukopolisacharydów, znanych także jako glikozaminoglikany (GAG). Substancja pozyskiwana z soi –genisteina – okazała się skutecznie hamować drogę przekazywania sygnałów wewnątrz komórki, prowadząc do obniżenia poziomu syntezy GAG – substancji, których nadmiar w komórkach cierpiących na mukopolisacharydozy, jest przyczyną objawów chorobowych. Tym samym genisteina może spowalniać rozwój choroby. Teraz badacze wzięli na warsztat chorobę Alzheimera, w której dochodzi do nieprawidłowego nagromadzenia się beta-amyloidu i białka tau.

Na razie badacze potwierdzili, że lek działa na modelu zwierzęcym w sporadycznej formie tej choroby i jest bardzo obiecujący. Pod koniec tego roku będzie wiadomo, czy zespół otrzyma pieniądze na dalsze badania – jeśli tak, po kolejnych pięciu latach będzie wstępnie wiadomo, czy lek działa nie tylko na modelu zwierzęcym, ale również na pacjentach. Z racji naturalnego – a w konsekwencji niemożliwego do opatentowania – rodowodu cząsteczki, nie ma podmiotów zainteresowanych finansowaniem badań. Badania II i III fazy nad stosowaniem genisteiny w chorobie Sanfilippo zostały sfinansowane z funduszy organizacji pacjenckich, zrzeszających pacjentów dotkniętych MPS III.

Poza potencjalnym zastosowaniem flawonoidu w chorobie Alzheimera, badacze z Uniwersytetu Gdańskiego prowadzą również równoległe badanie na modelu choroby Huntingtona. Jeśli naukowcy potwierdzą swoje tezy, to w przyszłości osoba, która ukończy 5.-6. dekadę życia, mogłaby profilaktycznie przyjmować genistenę i choroby neurodegeneracyjne stałyby się rzadkością. Przy takiej „profilaktyce przyszłości” choroba Alzheimera i Parkinsona będą mogły przejść do historii medycyny. Czy doczekamy tych czasów? Wszystko zależy od mózgów śmietanki naukowego świata, który walczą o sprawność naszych mózgów!