Agnieszka Neumann-Podczaska: Gotowi na opiekę farmaceutyczną…

Co zrobić, aby opieka farmaceutyczna zaistniała w Polsce i zaczęła przynosić korzyści zarówno pacjentom, jak i samym farmaceutom? Odpowiedź na to pytanie zna bez wątpienia dr hab. n. med. Agnieszka Neumann-Podczaska. Prowadzone przez nią projekty pozwalają pomagać dziesiątkom seniorów i zmieniają sposób postrzegania farmaceutów w naszym kraju. A to dopiero początek…

Projekt „OF-Senior” zakończył się dużym sukcesem. Pierwszy raz pokazano, jak opiekę farmaceutyczną realizować w praktyce (fot.MGR.FARM)

A w jaki sposób lekarze reagowali na rekomendacje farmaceutów?

W projekcie „OF-Senior” ważny był ciągły kontakt z pacjentem. Pacjenci wychodzili z rekomendacją farmaceuty dla lekarza rodzinnego, a następnie wracali do farmaceuty na tzw. follow up. Po trzech miesiącach od wdrożenia interwencji pacjent wracał z informacją o wdrożeniu rekomendacji – czyli czy sam pacjent się do nich zastosował i jak odniósł się do nich lekarz. W projekcie uzyskano więc bardzo ważną informację: czy była zgoda lekarza na proponowane przez farmaceutów zmiany. Okazało się, że aż dwie trzecie rekomendacji farmaceutów było akceptowanych przez lekarzy i wdrażanych w życie, co pokazuje otwartość lekarzy na udział farmaceutów w procesie farmakoterapii.

Jak zakończył się projekt i co stało się z jego wynikami?

Wyniki programu zostały opublikowane w postaci publikacji książkowej zatytułowanej Optymalizacja leczenia farmakologicznego osób starszych – wyniki pierwszego w Polsce programu opieki farmaceutycznej w geriatrii (OF-Senior) [Agnieszka Neumann-Podczaska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu; Poznań 2019]. Stanowiła ona podstawę mojego przewodu habilitacyjnego. Publikacja spotkała się z zainteresowaniem Ministerstwa Zdrowia, któremu została przedłożona. W ramach projektu „OF-Senior” stworzony oraz zwalidowany został w praktyce model opieki farmaceutycznej dedykowany pacjentom starszym. Następnie jego wyniki zostały poddane analizie statystycznej. Dzięki temu pokazano istotne statystycznie obniżenie liczby stosowany przez pacjenta leków, a także istotną poprawę stanu klinicznego pacjenta mierzoną liczbą oraz stopniem nasilenia zgłaszanych przez pacjentów dolegliwości. A wszystko przy bardzo dużej zgodzie samych pacjentów na wydane rekomendacje (około 90 proc.) i przy bardzo dużym odsetku zgód lekarzy (około 70 proc.).

Efektem projektu jest też duża baza potencjalnych i rzeczywistych błędów lekowych. W ramach analizy wyników poszeregowano nie tylko błędy lekowe, które stwierdzali farmaceuci, ale też ich interwencje, takie jak na przykład: zamiana lub odstawienie leku, zmiana jego dawki, ale też podjęcie leczenia w sytuacji, gdy nie było ono prowadzone. Średnia liczba problemów lekowych stwierdzanych u pacjenta wynosiła trzy, ale byli też pacjenci, u których jednocześnie występowało ich aż siedem. Zaszeregowanie problemów lekowych opierało się na wystandaryzowanej klasyfikacji zaproponowanej przez Hanlona, wywodzącej się z kolebki opieki farmaceutycznej, czyli Stanów Zjednoczonych. Szeroka jest też baza rekomendacji farmaceutów, które często dotyczyły nie tylko samych leków, ale i zmiany stylu życia czy diety.

Innymi słowy, można powiedzieć, że projekt zakończył się sukcesem?

„OF-Senior” zakończył się dużym sukcesem. Pierwszy raz pokazano, jak opiekę farmaceutyczną realizować w praktyce. Wypracowano model, który jest gotowym sposobem prowadzenia opieki farmaceutycznej nad pacjentem starszym w aptece ogólnodostępnej.

Jednym z namacalnych efektów projektu było opracowanie, na podstawie dostępnych na świecie kryteriów poprawności leczenia w geriatrii, oraz wydanie w wersji kieszonkowej publikacji pt. Kryteria potencjalnie niepoprawnej farmakoterapii w geriatrii (Neumann-Podczaska A, Wieczorowska-Tobis K, Grześkowiak E. www.akademiamedycyny.pl). Trafiły one do wielu aptek jako propozycja zestawu błędów lekowych, na które warto zwrócić uwagę w przypadku pacjentów starszych z ciężką wielolekowością. To pierwsze tego typu kryteria dedykowane farmaceutom, czyli możliwe do oceny w warunkach apteki ogólnodostępnej. Zostały one zaopiniowane przez ekspertów z dziedziny geriatrii i farmakologii klinicznej, którzy wnieśli do nich także swoje uwagi. Uważam, że to bardzo wartościowe narzędzie, które pozwala farmaceucie na podjęcie dyskusji z lekarzem na temat farmakoterapii pacjenta i posługiwanie się argumentami opartymi o Evidence Based Medicine.

Spotykając się z farmaceutami przy różnych okazjach, widzę, że problemem często poruszanym jest brak gotowości do podjęcia dialogu merytorycznego z lekarzem. Zatem tego typu narzędzie – dotyczące starości i dedykowane farmaceutom – jest niezbędne.

Czy wyniki projektu spotkały się z zainteresowaniem środowiska?

Tak, spotkały się z dużym zainteresowaniem. O wyniki programu poprosiło między innymi Ministerstwo Zdrowia. W resorcie zdrowia, a także w Naczelnej Izbie Aptekarskiej odbyłam spotkania i rozmowy na temat tego, jak w ramach systemu ochrony zdrowia opieka farmaceutyczna mogłaby i powinna zaistnieć. Widzimy, że coś się w tym kierunku dzieje i Ministerstwo Zdrowia zaczyna dostrzegać znaczenie opieki farmaceutycznej. Ciągle jesteśmy jednak na etapie przekonywania, że powinna ona być finansowana i traktowana jako kolejna usługa w systemie ochrony zdrowia. Jednocześnie mamy też dobry odbiór tematu ze strony środowiska lekarskiego, które widzi, że opieka farmaceutyczna, realizowana w ramach współpracy lekarza i farmaceuty, przyczynić się może do optymalizacji leczenia farmakologicznego pacjenta.

Projektem zainteresował się także Zespół ds. Opieki farmaceutycznej, działający przy Ministerstwie Zdrowia. Przesłałam im naszą publikację Optymalizacja leczenia farmakologicznego osób starszych – wyniki pierwszego w Polsce programu opieki farmaceutycznej w geriatrii (OF-Senior). Zwrócono się też o to, aby na konkretnych przykładach pacjentów pokazać rodzaje podejmowanych interwencji farmaceutycznych. Tego typu komentarz będziemy przygotowywać jako próbę unaocznienia, że u wielu pacjentów realne zmiany są możliwe i przekładać się mogą zarówno na poprawę bezpieczeństwa i efektywności leczenia, jak i sprawności funkcjonalnej. A to wszystko przekłada się przecież też na finanse. Redukowanie wielolekowości oznacza w końcu także oszczędzanie na leczeniu powikłań po niepotrzebnie stosowanych preparatach.

A jakie problemy i błędy farmakoterapii zdarzały się najczęściej?

Często stwierdzanym przez farmaceutów problemem były wysokie dawki niesteroidowych leków przeciwzapalnych przyjmowanych przez pacjentów w ramach samoleczenia. Następstwem tego były zwyżki ciśnienia tętniczego, a w konsekwencji przepisywanie kolejnych leków na nadciśnienie. I nagle okazuje się, że kiedy pacjent odstawia NLPZ, bo reklama podpowie mu inny preparat, doświadcza spadków ciśnienia i upadków, które w tym wieku mogą mieć fatalny finał. Problemem są też pacjenci stosujący zbyt długo benzodiazepiny czy ci, którzy przewlekle stosują środki przeczyszczające silnie drażniące jelita, co prowadzi do powstania mechanizmu zwanego „błędnym kołem zaparć”, a także zwiększa ryzyko zaburzeń elektrolitowych.

Zdarzały się też inne poważne błędy, jak na przykład stosowanie neuroleptyków, przepisanych jako kontynuacja leczenia po wypisie ze szpitala. Przypominam sobie przypadek takiej pacjentki, zgłoszony farmaceucie przez rodzinę, która sygnalizowała bardzo duże problemy w codziennymi funkcjonowaniu starszej osoby. Okazało się, że był to efekt długotrwale stosowanych neuroleptyków, które powodowały między innymi ogromne trudności w poruszaniu się. Po skonsultowaniu się z lekarzem i wspólnym przyjrzeniu się farmakoterapii udało się odstawić ten niepotrzebny neuroleptyk. Poprawa u pacjentki była ogromna, co w znaczącym stopniu korzystnie wpłynęło na jakość jej życia. Takich dobrych i spektakularnych sukcesów w projekcie „OF-Senior” było więcej.

Przeczytałeś 27% artykułu.
Całość znajdziesz w najnowszym numerze magazynu MGR.FARM!

Czytaj cały artykuł: 1 2

Artykuł sponsorowany

Redakcja mgr.farm

Osoby z niepełnosprawnością w aptece

29 maja 202309:24

Istotne, że niepełnosprawność odnosi się do stanu zdrowia o charakterze fizycznym oraz psychicznym. Natomiast ograniczenia wynikające z niepełnosprawności wpływają na codzienne funkcjonowanie jednostki w zakresie dysfunkcji fizycznych i czynnościowych organizmu, a także życia społecznego, gdzie zaburzone jest pełnienie określonych ról. Ponadto, z niepełnosprawności wynikają ograniczenia o charakterze psychologicznym, związanych z utratą podmiotowego traktowania oraz samodzielności w podejmowaniu decyzji dotyczących życia codziennego.

Codziennie w aptece farmaceuci spotykają się z osobami z niepełnosprawnościami (OzN), które wymagają szczególnego podejścia – pod względem fizycznym, społecznym oraz psychologicznym. Pamiętając o tym, że każdy pacjent wymaga indywidualnego podejścia, farmaceuci powinni być szczególnie wrażliwi na ich potrzeby oraz wymagania i wykazywać się wysokim poziomem empatii oraz zrozumienia dla pacjenta z niepełnosprawnością, aby zapewnić mu jak najwyższą jakość opieki i wsparcia.

Trudności osób z niepełnosprawnością w aptece

Osoby z niepełnosprawnościami często mają problemy z komunikowaniem się – nadawaniem mowy oraz jej rozumieniem, co wpływa na trudności w zrozumieniu instrukcji dotyczących zamawiania i przyjmowania leków. Wskazanymi trudnościami może być brak wglądu w swój stan zdrowia, co skutkuje problemami w komunikowaniu potrzeb oraz zrozumieniu własnych ograniczeń o charakterze psychoruchowym. Efektem nakładających się problemów jest rezygnacja z wykupowania leków oraz ich regularnego przyjmowania. Do takiej grupy zaliczamy pacjentów z zaburzeniami mowy, problemami słuchowymi, pacjentów po udarze oraz pacjentów z zaburzeniami neurologicznymi. Inną grupą pacjentów są osoby z trudnością w poruszaniu się. Mogą być to osoby niewidome czy z zaburzeniami ruchowymi oraz osoby poruszające się o kulach lub na wózkach inwalidzkich. Wskazane jest aby farmaceuci, i generalnie personel aptek, powinni być przygotowani do kontaktu z pacjentem z niepełnosprawnością w celu zapewnienia mu odpowiedniej opieki – uwzględniającej komfort fizyczny, społeczny oraz emocjonalny.

Indywidualne podejście

To jeden z najważniejszych aspektów w kontaktach z OzN – uwzględniający jej możliwości oraz potrzeby wynikające z niepełnosprawności. Szczególnie ważna jest tutaj cierpliwość, wyrozumiałość oraz gotowość do pomocy. Dlatego szczególnie istotną umiejętnością w pracy farmaceuty jest identyfikacja indywidualnych potrzeb pacjenta w celu zapewnienia mu profesjonalnej opieki oraz wysokie umiejętności komunikacyjne. Istotą jest tutaj umiejętność aktywnego słuchania, czyli skupienie uwagi na tym, co mówi i o co pyta pacjent, akceptacja jego aktualnego stanu zdrowia oraz wynikającej z niej niepełnosprawności i trudności w poruszaniu się, komunikowaniu czy rozumieniu, stwarzanie przestrzeni do zadawania pytań czy wyrażenia obaw i wątpliwości związanych z farmakoterapią, a także podążanie za pacjentem, czyli sygnalizowanie, że rozumiemy, co pacjent chce nam przekazać oraz proponowanie rozwiązań w leczeniu, uwzględniających ograniczenia psychoruchowe pacjenta. Ponadto umiejętności komunikacyjne farmaceuty powinny obejmować skuteczne radzenie sobie ze stresem własnym oraz pacjenta. Umiejętności te podnoszą jakość obsługi oraz pozwalają stworzyć bezpieczną przestrzeń do komunikacji między farmaceutą, a pacjentem. Dlatego już w trakcie studiów zajęcia z psychologii komunikacji oraz zarządzania emocjami powinny stanowić podstawę kształcenia przyszłych farmaceutów.

Pacjent niewidomy i niedowidzący

Pacjentów należących do tej grupy można wesprzeć poprzez czytanie etykiet leków, opisanie ich dawkowania oraz szczególnych instrukcji ich zażywania, a także pomagając przy ich zamawianiu. Farmaceuta może także zaproponować alternatywne postaci leków, takie jak tabletki o wyraźnej strukturze lub leki w płynie z etykietami w reliefie.

Pacjent z trudnościami w poruszaniu się

Osoby na wózkach inwalidzkich lub z innymi niepełnosprawnościami ruchowymi mogą mieć trudności z dostępem do półek z suplementami, popularnymi lekami bez recepty lub z poruszaniem się po aptece. Farmaceuci powinni zapewnić im wygodne miejsce do oczekiwania na swoją kolejkę lub obsłużyć ich w pierwszej kolejności, minimalizując lub eliminując dyskomfort oczekiwania i stania nieruchomo w jednej pozycji. Mogą również zaoferować dostawę leków bezpośrednio do domu pacjenta.

Pacjent z problemami poznawczymi

Farmaceuci powinni stosować jasne i zrozumiałe instrukcje dotyczące zażywania leków, używając prostych i łatwych do zrozumienia określeń. Pacjenci z niepełnosprawnościami mogą mieć trudności ze zrozumieniem bardziej skomplikowanych instrukcji, dlatego farmaceuci powinni upewnić się, że pacjent w pełni rozumie w jaki sposób zażywać i dawkować leki. – Można to zrobić prosząc go, aby powtórzył swoimi słowami instrukcje, które chwile wcześniej usłyszał od farmaceuty.

Pacjent z problemami emocjonalnymi

Pacjenci z niepełnosprawnościami często doświadczają problemów o charakterze emocjonalnym – na przykład wysokiego poziomu lęku i stresu związanego z obawami o swój stan zdrowia. W kontakcie z nimi farmaceuci powinni wykazać się empatią i zrozumieniem oraz wskazać na możliwość skorzystania ze wsparcia psychologicznego lub wizyty u lekarza psychiatry. To istotne z punktu widzenia rozszerzonej opieki farmaceutycznej, która wzmacnia rolę farmaceuty w systemie opieki zdrowotnej. Dzięki temu współpraca pomiędzy nim, lekarzem i pacjentem ulegnie umocnieniu. Biorąc pod uwagę częste nakładanie się objawów somatycznych i psychosomatycznych u OzN, poszerzona opieka farmaceutyczna umożliwi wyższą jakość obsługi pacjenta w postaci lepszej diagnostyki różnicowej problemów o charakterze emocjonalnym oraz umożliwi pacjentom szybsze dotarcie do specjalisty w celu wdrożenia ewentualnego leczenia psychiatrycznego lub poradnictwa psychologicznego.

Podsumowanie

Farmaceuta odgrywa istotną rolę w zapewnieniu wysokiej jakości opieki farmaceutycznej dla pacjentów z niepełnosprawnościami, którzy mają trudności na poszczególnych etapach zakupu leków – od momentu ich zamówienia, przez problemy w komunikacji dotyczące rodzaju przyjmowanych leków i ich dawkowania, po problemy w dotarciu do apteki oraz sprawnym poruszaniu się po niej. Wszystkie te aspekty stanowią problemy o podłożu psychologicznym, które mogą wpłynąć na niechęć do odwiedzania apteki oraz w konsekwencji wpłynąć na zaburzenie lub zaniechanie farmakoterapii. Mając to na uwadze, farmaceuci powinni wykazywać wysoki poziom empatii wobec tej grupy pacjentów, a w kontakcie z nimi wykazać się wysokim poziomem komunikacji, uwzględniającym zindywidualizowane potrzeby oraz wymagania każdego pacjenta.

dr n. społ Milena Marczak

Gedeon Richter Plc., z siedzibą w Budapeszcie, jest jedną z największych firm farmaceutycznych w Europie Środkowo-Wschodniej, coraz prężniej rozwijającą swoją działalność na rynkach Europy Zachodniej, w Chinach i Ameryce Łacińskiej. Wachlarz produktów firmy Richter obejmuje wiele ważnych obszarów terapeutycznych, m.in. ginekologię, ośrodkowy układ nerwowy oraz układ sercowo-naczyniowy. Posiadając największe centrum badawczo-rozwojowe w Europie Środkowo- Wschodniej, spółka Richter koncentruje swoje badania nad lekami oryginalnymi w dziedzinie chorób ośrodkowego układu nerwowego. Za sprawą swojego powszechnie uznanego doświadczenia w dziedzinie chemii steroidów firma Richter odgrywa na świecie znaczącą rolę w zakresie zdrowia kobiet. Aktywnie angażuje się również w rozwój produktów biopodobnych.

Literatura

Bąbelek T. (2009). Wskazania WHO do sprawowania opieki farmaceutycznej, Aptekarz Polski. Pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej, 31(9e), 23–25.
Kaczan, D. (2019). Świadczenie usług farmaceutycznych jako udzielanie świadczeń zdrowotnych, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 81(4), 151–163.
Łazowski J. (2005). Podstawy opieki farmaceutycznej w teorii i praktyce aptecznej, Farmapress, Warszawa.
Mełgieś, K. (2021). Prawne determinanty funkcjonowania aptek ogólnodostępnych a bezpieczeństwo pacjenta, Roczniki Nauk Prawnych, 31(2), 43–60.
Mełgieś, K.,, Miaskowska-Daszkiewicz, K. (2017). Zdrowie ludzkie jako wartość determinująca zadania administracji publicznej [w:] Aksjologia prawa administracyjnego, red. Zimmermann, J., Warszawa, Tom 1, 257–272.
Mikołajczyk, A., Biuro RPO. (2020). Dostępność usług opieki zdrowotnej dla osób z niepełnosprawnościami – analiza i zalecenia. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa.
Szalonka K. (2011), Opieka farmaceutyczna w ochronie zdrowia Polaków, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Waszyk-Nowaczyk, M., Simon, M. (2009). Znaczenie porady farmaceuty w procesie samoleczenia się pacjentów, Farmacja Polska, 65(11), 772–774.
Żak, K. (2017). Implementacja programu opieki farmaceutycznej w aptece ogólnodostępnej — dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych, Ekonomia-Wroclaw Economic Review, 23(1), 83–103.