Ślina pełni w ludzkim organizmie wiele bardzo istotnych funkcji. Przede wszystkim jest ona niezbędna w trakcie procesu jedzenia. Dzięki ślinie, kolejne porcje pokarmu są zmiękczane w jamie ustnej i mogą swobodnie przedostawać się dalej, w kierunku przełyku. Ponadto, ślina posiada w swoim składzie enzym α-amylazę, który bierze udział w procesie wstępnego trawienia skrobi obecnej w spożywanym pokarmie. Istotna jest również rola śliny w utrzymaniu właściwej higieny jamy ustnej. Po pierwsze ma ona zdolność do wypłukiwania resztek pokarmu, które w niej pozostają, a także do utrzymywania prawidłowego pH wewnątrz jamy ustnej (6,0-7,5). Ślina jest również elementem linii obrony organizmu, a to zarówno ze względu na jej właściwości fizyczne, takie jak lepkość (utrzymywana przez mucyny) oraz wchodzące w jej skład lizozym, i laktoferynę które wykazują działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe oraz przeciwgrzybicze. Ślina bierze również udział w remineralizacji zębów oraz regeneracji błony śluzowej jamy ustnej, np. w przypadku jej mechanicznego uszkodzenia.

Objawy suchości jamy ustnej

Ślina składa się w 99% z wody. Nic, więc dziwnego, że wydzielanie jej zbyt małej ilości może doprowadzić do suchości jamy ustnej. Objawia się ona przede wszystkim poprzez uczucie ciągłej chęci sięgania po picie, a także występowania problemów z przełykaniem pokarmu. Kserostomia, która trwa dłużej może także prowadzić do utraty smaku, wystąpienia uczucia pieczenia na języku oraz do zwiększonego ryzyka uszkodzeń mechanicznych, a także rozwoju zakażeń bakteryjnych i grzybiczych w obrębie jamy ustnej.

Kserostomia jako skutek uboczny przyjmowania leków

Kserostomia może ujawniać się jako działanie niepożądane przyjmowania niektórych substancji leczniczych. Jest to objaw odwracalny, który przemija po odstawieniu danego preparatu leczniczego.

Skutkiem ubocznym przyjmowania substancji leczniczych blokujących receptory muskarynowe jest zahamowanie wydzielania zewnętrznego, a więc także zmniejszenie produkcji śliny. Do leków mających takich mechanizm działania zaliczymy przede wszystkim stosowany wziewnie bromek ipratropium, mający właściwości rozkurczające mięśnie gładkie oskrzeli. Działanie hamujące wydzielanie śliny mają również  β-adrenomimetyki stosowane w leczeniu astmy (salmeterol, fenoterol, salbutamol), a także α-adrenomimetyki, takie jak ksylometazolina, czy pseudoefedryna (pobudzająca również receptory β) wchodzące w skład popularnych preparatów na katar.

Także leki przeciwhistaminowe I generacji (cetyryzyna, klemastyna, difenhydramina) mogą przyczyniać się do ograniczonego wydzielania śliny. Wszystko przez ich nieswoistość, w wyniku której oprócz blokowania receptorów H₁ wykazują antagonizm również wobec receptorów muskarynowych.

Zmniejszenia produkcji śliny przez gruczoły ślinowe może być również efektem przyjmowania trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych oraz leków hamujących wychwyt zwrotny serotoniny. Ich efektem ubocznym jest modulowanie odczucia suchości jamy ustnej przez co wydzielana jest mniejsza ilość śliny.

Co więcej, kserostomia może pojawiać się przy długotrwałym przyjmowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych, inhibitorów konwertazy angiotensyny I, a także lewodopy.

Kserostomia jako objaw choroby

Najbardziej znaną chorobą, która wywołuje suchość jamy ustnej jest zespół Sjörgena. Jest to choroba autoimmunologiczna, która polega na skierowaniu działania układu odpornościowego wobec gruczołów wydzielniczych, w wyniku czego dochodzi do zmniejszenia wydzielania śliny, a także łez, potu, czy łoju. Inną chorobą autoimmunologiczną, w której przebiegu może pojawiać się kserostomia jest reumatoidalne zapalenie stawów. Jej przyczyną, tak jak w przypadku zespołu Sjörgena jest również błędne skierowanie układu odpornościowego przeciwko tkankom własnego organizmu.

Również diabetycy mogą być bardziej narażeni na zmniejszoną produkcję śliny. Dochodzi do niej na skutek źle leczonej cukrzycy, w efekcie czego może dojść do dysfunkcji gruczołów ślinowych. Ponadto, w wyniku zwiększonego stężenia glukozy, u cukrzyków pojawia się większe ryzyko odwodnienia, a produkowana ślina jest gęstsza niż u zdrowego człowieka.

Co więcej, aktywność gruczołów ślinowych zmniejsza się wraz z wiekiem, co jest procesem normalnym. Ponadto, jest ona także efektem zmian w gospodarce hormonalnej, jakie zachodzą u kobiet w okresie menopauzalnym.

Leczenie kserostomii 

Nie ma substancji leczniczej, która zapobiegałaby wystąpieniu kserostomii. W trudnych przypadkach zastosowanie znajdują cholinomimetyki (np. pilokarpina), jednak najważniejsze jest stosowanie się do kilku zasad profilaktyki. Bez wątpienia należy do nich zaliczyć dbanie o właściwe nawodnienie organizmu (min. 2-2,5 l płynów na dobę), a także dbanie o właściwą wilgotność pomieszczeń, w których przebywamy (zwłaszcza w okresie grzewczym i w czasie korzystania z urządzeń klimatyzacyjnych). Wspomagająco na funkcjonowanie gruczołów ślinowych może działać również regularne żucie gumy, ssanie cukierków, czy stosowanie płynów do płukania jamy ustnej mających właściwości ją nawilżające. Osoby zmagające się z kserostomią powinny szczególną uwagę zwrócić na dbałość higieny jamy ustnej, gdyż są oni szczególnie podatni na wystąpienie próchnicy, czy zakażeń grzybiczych.

Kserostomii nie należy lekceważyć. Po zaobserwowaniu niepokojących objawów należy niezwłocznie udać się do lekarza w celu określenia przyczyny występowania suchości jamy ustnej i opracowania metodologii jej zwalczania. Kserostomia utrzymująca się przez dłuższy czas może wywoływać nie tylko zakażenia grzybicze i bakteryjne w jamie ustnej, ale i przyczyniać się do wystąpienia zaburzeń układu pokarmowego, wynikających z nieprawidłowego trawienia rozpoczynającego się już w jamie ustnej.