Stosowaniu się do zaleceń dotyczących przyjmowanych leków z pewnością nie sprzyja wiek. Wraz z upływem lat pogarsza się zdolność do koncentracji i zapamiętywania. Co więcej, osoby starsze mają pogorszony słuch oraz wzrok. W związku z tym seniorzy mają duże problemy ze zrozumieniem, a następnie zapamiętaniem tego, co im chce przekazać lekarz. Systematyczne stosowanie się do przyjętych założeń również stanowi dla nich ogromne wyzwanie. To pokłosie problemów z rozróżnieniem różnych leków, czy zapamiętaniem pory dnia, kiedy mają być stosowane.

Seniorzy często cierpią z powodu wielu chorób jednocześnie. Co za tym idzie, są oni obarczeni ryzykiem polipragmazji. Wówczas zwiększa się szansa na pominięcie dawki, pomylenia przyjmowanych leków, czy zalecanych schematów ich dawkowania. Zalecenia, które często otrzymują, od różnych lekarzy po prostu im się mylą i wpływa to negatywnie na efekty stosowanej farmakoterapii.

Jakie czynniki oprócz wieku mogą także wpływać na niestosowanie się do zaleceń dotyczących przyjmowanych leków przez pacjenta? Z pewnością wpływ może mieć konieczność długotrwałego stosowania danego leku w celu osiągnięcia zakładanego efektu terapeutycznego. Pacjent nie widząc poprawy po danym okresie czasu, po prostu zaprzestaje przyjmowania danego preparatu, nie kontynuując tym samym leczenia. Skomplikowany schemat dawkowania leków również nie musi być tylko i jedynie zmorą osób starszych. Przykładowo konieczność przyjmowania leku 3 razy dziennie przez osobę aktywną zawodowo, mającą jeszcze dodatkowo inne zajęcia  wcale nie jest łatwym zadaniem. Może ona o tym pamiętać przez dzień, dwa, pięć… ale w końcu przyjdzie czas, że po prostu w ferworze codziennych obowiązków zapomni o przyjęciu kolejnej dawki zalecanego preparatu.

Są też pacjenci, którzy obawiają się wystąpienia skutków ubocznych, jakie mogą pojawić się na skutek stosowanych leków. W efekcie sami modyfikują oni schemat dawkowania, stosując, np. połowę zalecanej dawki, albo przyjmując lek co dwa dni, wierząc tym samym, że takie działania pomogą zmniejszyć prawdopodobieństwo pojawienia się skutków ubocznych, albo zmniejszą ich nasilenie.

Zupełnie inną kwestią, ale niezwykle ważną są wysokie koszty niektórych terapii. Pacjenci często nie przyznają się lekarzowi, że nie stać ich na wykupienie danych leków. Prowadzi to, do sytuacji, w których ich nie stosują, efektów leczenia nie ma, a lekarz nie wie, jaka jest tego przyczyna. Obok tego zagadnienia warto poruszyć także aspekt dostępności opieki zdrowotnej w naszym kraju. Długi czas oczekiwania na wizytę u lekarza wywołuje ogrom irytacji i nie sprzyja stosowaniu się do zaleconych zasad farmakoterapii.

Jakie zagrożenia związane z takim działaniem pacjenta mogą się pojawić?

Zagrożenia związane niestosowaniem się do zaleceń dotyczących stosowania leków mogą obejmować wiele obszarów. Przede wszystkim, na pierwszy front wysuwa się duże prawdopodobieństwo nieosiągnięcia  zakładanego efektu terapeutycznego. Przełożyć się to może na pogorszenie stanu zdrowia pacjenta. W efekcie będzie to wymagało zastosowania innego leczenia, co spowoduje zwiększenie kosztów terapii, zarówno dla pacjenta, jak i budżetu Państwa. Co więcej, niestosowanie się do tego typu zaleceń może także skutkować tym, że leki nie tylko nie zadziałają, ale i wywołają skutki uboczne. Sztandarowym przykładem może tutaj być przerywanie antybiotykoterapii, co skutkuje wzrostem ryzyka rozwoju antybiotykooporności.

Nasza rola w zmianie zachowań pacjentów

Czy jako farmaceuci możemy mieć jakiś wpływ na to, by pacjenci rzetelniej stosowali się do zaleceń związanych ze stosowaną farmakoterapią? Pewnie wielu z Was pomyśli, kiedy mielibyśmy na to czas. Oczywiście, duża liczba obsługiwanych osób plus inne obowiązki w aptece nie generują komfortowych warunków, które pozwoliłyby nam w pełni pomóc pacjentom. Jednak nawet drobne gesty, czy zadanie jednego pytania mogą spowodować, że pacjent nie tylko zrozumie zalecenia, ale i zobaczy w nas osobę, do której zawsze może zwrócić się o pomoc.

Co możemy dla nich zrobić? Seniorom, możemy napisać na opakowaniach leków ich dawkowanie, aby łatwiej im było je zapamiętać. Również możemy im przygotować na kartce zestawienie stosowanych leków  wraz z wypisanymi schematami dawkowania. Ponadto, możemy także im zaproponować, by rozdzielali leki do specjalnych kasetek, co ułatwi im regularne zażywanie leków. Również warto zadawać im pytania otwarte, które pozwolą ocenić nam, czy pacjent rzeczywiście wie, jak przyjmować dany lek i jest świadomy, jaki efekt terapeutyczny powinien on u niego wywołać. Pamiętajcie, że na pytanie “czy wie Pan/Pani jak stosować dany lek”, znaczna większość pacjentów odpowie twierdząco, chociaż to wcale nie musi być zgodne z prawdą. Dużo lepiej zapytać “Jak stosuje Pan ten lek?”- w efekcie dojdzie do dialogu, z którego może dowiemy się jeszcze czy pacjent jest zadowolony z terapii tym preparatem i czy nie wywołuje on u niego żadnych skutków ubocznych.

Rozmowa z pacjentem jest niezwykle ważna. Przekazanie niektórych informacji pacjentom, może zdecydować o osiągnięciu przez nich efektu terapeutycznego. Może również zapobiec wystąpieniu działań niepożądanych, czy interakcji.