Obecnie farmaceuci nie zostali uwzględnieni w żadnych w przepisach prawnych, które zapewniałyby im szczególną ochronę przy wykonywaniu przez obowiązków zawodowych. W Polsce funkcjonariusze publiczni korzystają ze szczególnej ochrony prawnej, ale jednocześnie podlegają większej odpowiedzialności. Są pewne grupy zawodowe, które nie będąc funkcjonariuszami, w pewnych sytuacjach są traktowani podobnie. Często ma to ogromne znaczenie. Przykładowo, naruszenie nietykalności cielesnej lub godności funkcjonariusza publicznego jest ścigane z urzędu przez policję lub prokuraturę. Z drugiej strony, są pewne przestępstwa, których pokrzywdzonym może być tylko funkcjonariusz publiczny.

Zmiana przepisów była postulowana od dawna. Farmaceuta ma szeroki zakres zadań i ponosi dużą odpowiedzialność za ludzkie życie i zdrowie. Po drugie, w okresie szczepień na COVID-19 w aptekach, słychać było głosy oburzenia w przypadku ataków na farmaceutów. Nowelizacja przepisów Ustawy o zawodzie farmaceuty zakłada dodanie art. 4a, zgodnie z którym ,,farmaceucie wykonującemu czynności, o których mowa w art. 4, przysługuje ochrona prawna należna funkcjonariuszowi publicznemu przewidziana w kodeksie karnym”. W uzasadnieniu projektu Ustawy wskazano, że farmaceuta jest samodzielnym zawodem medycznym, a apteki, jako placówki ochrony zdrowia publicznego, są elementem systemu ochrony zdrowia, w których świadczone są usługi farmaceutyczne. Farmaceuci, w ramach wykonywania czynności zawodowych, powinni korzystać z ochrony prawnej właściwej funkcjonariuszom publicznym.

Kto obecnie jest funkcjonariuszem publicznym?

Zgodnie z przepisami funkcjonariuszem publicznym jest m.in. Prezydent RP, poseł, senator, radny oraz poseł do Parlamentu Europejskiego. Funkcjonariuszem publicznym jest notariusz, komornik, kurator sądowy, syndyk. To również m.in. sędzia, ławnik, prokurator, funkcjonariusz finansowy, czy niektórzy pracownicy administracji rządowej. Katalog osób uznanych za funkcjonariuszy publicznych zawiera art. 115 § 13 kodeksu karnego.

Co to oznacza dla farmaceutów? W myśl nowych przepisów farmaceuta nie będzie funkcjonariuszem publicznym w znaczeniu ustawowym, a tylko będzie korzystał z ochrony tak jak funkcjonariusz publiczny. Ważnym aspektem jest ochrona prawna w związku z wykonywaniem czynności zawodowych. Szczególna ochrona będzie tylko „w czasie wykonywania swoich ustawowych czynności”, a nie podczas wakacji, na których naruszono przykładowo nietykalność cielesną farmaceuty, czy też go znieważono lub

Orzeczenia sądów nie pozostawiają wątpliwości. Osoba niespełniająca warunków ustawowych nie jest funkcjonariuszem publicznym, nawet jeżeli odrębne przepisy zapewniają jej ochronę prawną przewidzianą dla funkcjonariusza publicznego.  Osoba, która nie należy do żadnej z kategorii osób wskazanych w art. 115 § 13 k.k. nie jest funkcjonariuszem publicznym w rozumieniu przepisów tego kodeksu, nawet gdyby przepisy szczególne gwarantowały jej taką ochronę prawną, jaką przewidziano właśnie dla funkcjonariuszy publicznych (Wyrok SN z dnia 27 listopada 2000 r., sygn. akt WKN 27/00, OSNKW 2001, z. 3-4, poz.21).

Mimo licznych ataków na farmaceutów, czy innych incydentów z naruszeniem ich zdrowia powyżej 7 dni, nie ma wystarczających regulacji pozwalających na ochronę farmaceutów oraz przepisów prewencyjnych, które zapobiegłyby takim zdarzeniom w przyszłości.

Funkcjonariusz publiczny to nie to samo co „osoba, która pełni funkcję publiczną”

Są to dwa często mylone pojęcia. Niektóre przestępstwa mogą być popełnione tylko przez osobę pełniącą funkcję publiczną (np. łapownictwo z art. 228 kodeksu karnego) albo tylko przez funkcjonariusza publicznego (np. nadużycie służbowe z art. 231 kodeksu karnego).  Niektóre przestępstwa mogą być popełnione tylko przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu albo osobę przybraną mu do pomocy (np. czynna napaść z art. 223 kodeksu karnego). Farmaceuci powinni znać podstawowe różnice, zwłaszcza kiedy zostaną pokrzywdzeni przestępstwem i będą dochodzić swoich praw.

Przykład. Czy kontroler biletów za przejazd może być funkcjonariuszem publicznym?

Nie, ponieważ nie jest wskazany w liście osób uznanych za funkcjonariuszy publicznych z art. 115 § 13 k.k. Skutek? Brak możliwości skazania kontrolera za przestępstwo związane z przyjmowaniem korzyści majątkowej z art. 288 kk. Skutek? Odpowiedzialność na zasadach ogólnych. (Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z 2013-09-25 I KZP 9/13 ).

Gdy lekarz wykonuje czynności w ramach świadczeń pomocy doraźnej lub w przypadku, gdy wykonuje zawód w podmiocie wykonującym działalność leczniczą, który zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, korzysta z ochrony prawnej należnej funkcjonariuszowi publicznemu. Wynika to z art. 44 Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty).

Ochrona przewidziana dla funkcjonariuszy publicznych przysługuje w pewnych grupach zawodowych:

• pielęgniarce i położnej podczas i w związku z wykonywaniem pewnych czynności polegających na udzielaniu świadczeń zdrowotnych. (art. 11 ust. 2 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej),
• osobie udzielającej pierwszej pomocy, kwalifikowanej pierwszej pomocy oraz podejmującej medyczne czynności ratunkowe ( 5 ust. 1 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym),
• osobie udzielającej  świadczeń  opieki  zdrowotnej  poza  siedzibą  świadczeniodawcy  i jednostkami organizacyjnymi świadczeniodawcy (art. 55 ustawy o świadczeniach zdrowotnych)
• lekarzowi sądowemu przy wykonywaniu czynności związanych z wydawaniem zaświadczeń (art. 2 ust. 3 ustawy o lekarzu sądowym)

Funkcjonariusz publiczny na gruncie przepisów Kodeksu Karnego. Wybrane zagadnienia.

Jeżeli na skutek nowelizacji przepisów Ustawy o zawodzie farmaceuty, farmaceuta zyskałby prawa i obowiązki dla funkcjonariuszy publicznych, musi pamiętać o kilku ważnych kwestiach:

• ochrona prawna funkcjonariuszy publicznych

Z art.  231a Kodeksu Karnego, wynika, że „z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych funkcjonariusz publiczny korzysta również wtedy, jeżeli bezprawny zamach na jego osobę został podjęty z powodu wykonywanego przez niego zawodu lub zajmowanego stanowiska”. Jeżeli motywem naruszenia nietykalności, czynnej napaści lub znieważenia funkcjonariusza był fakt, że wykonuje on dany zawód, organy będą stosowały art. 231a kk. Chodzi o atak związany z faktem wykonywania zawody farmaceuty i świadczenia przez niego pomocy zdrowotnej. Nie chodzi o atak spowodowany innym zachowaniem farmaceuty, jego rasą, czy płcią. Zamiar i okoliczności miałyby duże znaczenie w postępowaniu dowodowym.

• przedawnienie

Niektóre czyny popełnione przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych nie podlegają zwykłemu przedawnieniu (np. umyślne przestępstwa zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu).

Oznacza to, organy ścigania musiałby wykazać w przypadku farmaceuty:

– celowe (umyślne), działanie farmaceuty (nie dotyczyłoby to niedbalstwa, lekkomyślności i braku zamiaru);

– wynik w postaci zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (nie dotyczyłoby to średniego i lekkiego uszkodzenia ciała do 7 dni u pacjenta).

• czynna napaść

Z art.  231a Kodeksu Karnego, wynika, że „kto, działając wspólnie i w porozumieniu z inną osobą lub używając broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu albo środka obezwładniającego, dopuszcza się czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 2. Jeżeli w wyniku czynnej napaści nastąpił skutek w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Ważne z praktyki jest to, że podczas procesu farmaceuta musi udowodnić, że sprawca obejmował swoim zamiarem, że dopuszcza się napadu na osobę, która jest funkcjonariuszem publicznym oraz to, że sprawca wiedział, że funkcjonariusz jest w trakcie wykonywania obowiązków służbowych, lub że doszło do niego w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza obowiązków służbowych.

Autorka: radca prawny Diana Głogowska –  Bąk