Zawody medyczne od zawsze kojarzą się z kilkoma kwestiami – ciężkimi studiami, szacunkiem społecznym i dobrymi zarobkami. Jednak w ciągu ostatnich lat trudno zgodzić się z tym ostatnim aspektem, czego najlepszym dowodem mogą być protesty lekarzy z 2021 roku czy ubiegłoroczne strajki pielęgniarek i położnych. Farmaceuci również mogą mieć powody do narzekań. Zwłaszcza że poziom zainteresowania zawodem farmaceuty i studiami na tym kierunku ulega znaczącemu obniżeniu.

Za przykład mogą posłużyć dane zaprezentowane przez GUS pod koniec 2021 roku. Wedle nich liczba aptek ogólnodostępnych zmniejszyła się o 1,6%, a punktów aptecznych o 0,4%. Zmiany dotyczą też kadr – liczba magistrów farmacji względem poprzedniego roku zmniejszyła się o 0,6%. Co ciekawe liczba techników farmacji (32 200) okazała się przewyższać liczbę osób zatrudnionych z tytułem magistra (26 000).

Dane zaprezentowane przez rzecznika prasowego Ministerstwa Zdrowia pokazują jednak, że liczba osób z prawem do wykonywania zawodu farmaceuty rośnie (czytaj również: Najnowsze dane GUS o rynku aptecznym w Polsce! Apteki, farmaceuci i technicy farmaceutyczni…).

Dnia 16 kwietnia 2021 r. znowelizowano ustawę z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty. W nowelizacji określono zasady uzyskiwania prawa wykonywania zawodu farmaceuty oraz zasady rozwoju zawodowego farmaceutów. Farmaceuci mają możliwość uzyskania dodatkowych kompetencji przez udział m.in. w kursach kwalifikacyjnych, których zakres i problematyka zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2022 r. w sprawie kursów kwalifikacyjnych dla farmaceutów.

Działania resortu zdrowia na rzecz zawodu farmaceuty

Wcześniej wspomniane kursy doszkalające farmaceutów, to nie jedyne działania podjęte przez Ministerstwo Zdrowia na rzecz wzmocnienia roli i wizerunku zawodu farmaceutycznego (czytaj również: Standardy nauczania farmaceutów do poprawki. Minister powołał zespół…).

– Dnia 29 września 2022 r. Minister Zdrowia powołał Zespół, który ma opracować zmiany w standardach kształcenia dla farmaceutów. Celem zespołu jest przygotowanie zmian obszarów kompetencyjnych absolwentów studiów oraz upraktycznienie kształcenia. Do zadań Zespołu należy opracowanie propozycji nowelizacji rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu lekarza, lekarza dentysty, farmaceuty, pielęgniarki, położnej, diagnosty laboratoryjnego, fizjoterapeuty i ratownika medycznego w zakresie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu farmaceuty – wyjaśnia rzecznik prasowy resortu zdrowia.

Zwraca uwagę, że prace odbywają się w szerokim gronie ekspertów. Przewodniczącym zespołu jest dr hab. Wojciech Miltyk, Dziekan Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Analityki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, Przewodniczący Konwentu Dziekanów Wydziałów Farmaceutycznyc. W jego skład wchodzą z kolei przedstawiciele: Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Edukacji i Nauki, Naczelnej Rady Aptekarskiej, Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, Konferencji Rektorów Akademickich Uczelni Medycznych, Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Komisji Wyższego Szkolnictwa Medycznego Parlamentu Studentów Rzeczypospolitej Polskiej, konsultant krajowy w dziedzinie farmacji szpitalnej, konsultant krajowy w dziedzinie farmacji klinicznej.

Studenci o studiach farmaceutycznych i zawodzie – szczera opinia

Zmiany dotyczące standardu procesu kształcenia przyszłych farmaceutów powinny być ukierunkowane na te aspekty, które spowodują, że nowe rzesze studentów będą z ochotą aplikować na uczelnie. Trudno jednak powiedzieć, aby politycy wiedzieli, jakie są aktualne potrzeby osób studiujących farmację. W tym celu studenci farmacji z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego wyszli naprzeciw Ministerstwu Zdrowia i przeprowadzili ankietę (308 respondentów), której wyniki mają na celu przedstawienie realnych problemów aktualnego systemu nauczania. Jak się okazuje zmniejszenie zainteresowania polską farmacją, ma znacznie szerszy wymiar niż mogłoby się to początkowo wydawać (czytaj również: Kształcenie farmaceutów na WUM zagrożone? Studenci piszą petycję…).

Zdecydowana większość studentów farmacji uznaje, że półroczna (960 godzin dydaktycznych) praktyka zawodowa na VI roku studiów (6 miesięcy w aptece ogólnodostępnej lub aptece szpitalnej i co najmniej 3 miesiące w aptece ogólnodostępnej) jest istotnym elementem całego procesu przygotowawczego.

Również większość ankietowanych była zgodna, że praktyka zawodowa powinna mieć miejsce dopiero po uzyskaniu tytułu magistra farmacji.

O jednomyślności wśród studentów (blisko 94% ankietowanych) można mówić w kontekście chęci odbycia praktyki, która byłaby płatna i zapewniała młodemu farmaceucie minimalne wynagrodzenie (wedle ustawy z dnia 10 października o minimalnym wynagrodzeniu – Dz. U. 2002 Nr 200 poz. 1679).

Jak się okazuje, bezpłatna praktyka zawodowa jest także głównym powodem niechęci do jej odbycia. Ponad 84% zapytanych studentów potwierdziło zmianę własnego nastawienia do realizacji praktyki studenckiej w aptekach, gdyby staż zapewniał im w tym czasie minimalne wynagrodzenie.

Wyniki ankiety powinny też dać do myślenia resortowi zdrowia, bo ponad 12% studentów oznajmiła, że przy ponownym wyborze studiów nie zdecydowałaby się na farmację.

Bezpłatny staż i długi czas trwania praktyki studenckiej to jedne z najczęściej wymienianych powodów niechęci do ponownego wyboru studiów farmaceutycznych. Niemniej jednak oprócz nich studenci wymieniają szereg innych problemów, które dotyczą aktualnego sposobu kształcenia przyszłych farmaceutów:

• Zbyt mała liczba przedmiotów klinicznych czy patofizjologii chorób
• Zarobki po studiach są niewymierne w porównaniu do trudu włożonego w naukę.
• Brak rozwiązywania problematycznych przypadków związanych z pacjentami tzw. case study.
• Ogromne poczucie presji ze strony prowadzących i dużej ilości materiału do opanowania w krótkim czasie np. w kontekście farmakologii.
• Przesadna koncentracja na pracy w aptece – brak pokazywania innych ścieżek kariery dla farmaceutów m.in. w sektorze badań klinicznych czy pharmacovigilance.
• Zbyt duża liczba przedmiotów teoretycznych, które nie odgrywają istotnej roli w praktyce i nie pozwalają w pełni skoncentrować się na przedmiotach praktycznych związanych bezpośrednio z zawodem np. opieka farmaceutyczna, wiedza o lekach OTC czy obsługa programu Kamsoft.

Brak zainteresowania studiami farmaceutycznymi w opinii władz uczelni

Uniwersytet Opolski jest jedną z trzynastu polskich uczelni wyższych z uprawnieniami do prowadzenia studiów farmaceutycznych. Kształcenie na Uniwersytecie Opolskim na kierunku farmaceutycznym jest możliwe od 2019 roku, co oznacza niewielki staż względem innych uczelni. Niemniej jednak dr hab. Dawid Siodłak, prof. Uniwersytetu Opolskiego i Dziekan Wydziału Chemii, wskazuje, że jednym z powodów zmniejszenia liczby absolwentów studiów farmaceutycznych mogą być pobudki ekonomiczne.

– Uczelnie oferujące kierunek farmacja znajdują się w dużych miastach, podczas gdy brak farmaceutów odczuwają mniejsze miejscowości. Stąd konieczność dojazdu lub zamieszkania w miejscu studiowania. Wykluczenie komunikacyjne związane z postępującą likwidacją połączeń autobusowych i kolejowych oraz rosnące ceny wynajmu powodują, że absolwenci szkół średnich z miejscowości znacznie oddalonych od dużych miast, a wykazujących dobre wyniki w nauce, z przyczyn ekonomicznych nie mogą podejmować docelowych studiów i wybierają kierunki, prowadzone przez uczelnie bliższe miejscu ich zamieszkania (na przykład oferowane przez wyższe szkoły medyczne obecne w regionie). Lub też wybierają kierunki, w których praca zarobkowa w celu utrzymania się w mieście jest do pogodzenia z nakładem czasu i wysiłku na realizację programu studiów. Farmacja do takich kierunków nie należy. Przyczyna ta była powodem starań o utworzenie kierunku farmacja na Uniwersytecie Opolskim i sięgnięcia po studentów, poza zasięgiem starszych i większych Uczelni. Farmacja w Opolu jest z przyczyn ekonomicznych bardziej dostępna dla studentów w regionie. A zatem większa też szansa, że w tym regionie pozostaną – wskazuje dr hab. Dawid Siodłak.

Dziekan Wydziału Chemii Uniwersytetu Opolskiego wskazuje też zmianę zainteresowań uczniów szkół średnich z klas o profilu biologiczno-chemicznym, którzy są głównym „źródłem” przyszłych studentów związanych z farmacją, medycyną, kierunkami przyrodniczymi, chemicznymi czy nauk o zdrowiu. Zdaniem dr hab. Dawida Siodłaka znaczna liczba studentów wybiera takie kierunki jak fizjoterapia, kosmetologia czy dietetyka, co jednocześnie powoduje zmniejszenie liczby potencjalnych kandydatów na zostanie farmaceutami.

– Trudno jednak ocenić, czy widoczna tendencja ma charakter stały, czy też jest pewną modą lub wypełnieniem zapotrzebowań na dany zawód, który z czasem ulegnie zmniejszeniu (ustabilizowaniu) – wyjaśnia wykładowca Uniwersytetu Opolskiego.

Oprócz powyższych przyczyn dr hab. Dawid Siodłak wspomina, że problem zmniejszenia liczby potencjalnych studentów może być rezultatem niżu demograficznego, który jest bolączką większości kierunków studiów od dłuższego czasu, zmian strukturalnych szkół średnich oraz niektórych kwestii dotyczących polskiego systemu oświaty np. strajki nauczycieli i ich odbiór społeczny czy też sygnalizowana przerwa generacyjna pomiędzy starzejącą się kadrą nauczycielską a brakiem nauczycieli specjalistów po studiach chemicznych i biologicznych, w tym kursach pedagogicznych.

Czas zacząć działać!

Nie ulega wątpliwości, że studia polskiej farmacji borykają się z wieloma problemami, które wymagają dość radykalnych zmian w dotychczasowym sposobie kształcenia. Choć powołany przez resort zdrowia zespół dopiero rozpoczął pracę nad modyfikacjami, to jednak warto byłoby już na tym początkowym etapie wziąć pod uwagę sugestie zaprezentowane przez studentów Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Nikt bowiem lepiej nie dostrzega problemów systemowych jak ci, którzy codziennie muszą się z nimi zmagać. Szkoda bowiem tracić czasu na wprowadzanie zmian, które w praktyce mogą okazać się nieskuteczne w kontekście odnowienia wizerunku studiów farmaceutycznych i zwiększenia ich atrakcyjności w oczach młodego pokolenia.

©MGR.FARM