Kilka tygodni temu na MGR.FARM pojawił się artykuł pt. „Opieka farmaceutyczna możliwa poza apteką? MZ i NIA innego zdania…”. Publikacja wzbudziła sporo kontrowersji, bo przytaczała stanowiska Ministerstwa Zdrowia oraz Naczelnej Izby Aptekarskiej, które wskazywały, że „opieka farmaceutyczna jest dedykowana wykonywaniu jej wyłącznie w aptekach ogólnodostępnych” (MZ) i „opieka farmaceutyczna może być świadczona przez farmaceutę wyłącznie w aptece” (NIA). Część farmaceutów oburzyła się szczególnie na stanowisko (liczące 6 stron) biura prawnego Naczelnej Izby Aptekarskiej. Pojawiły się wręcz zarzuty, że samorząd zawodu farmaceuty działa w ten sposób na szkodę farmaceutów (czytaj więcej: Jakie usługi farmaceuta może świadczyć poza apteką? Stanowisko NRA…).

I nagle zwrot…

Wczoraj Naczelna Izba Aptekarska opublikowała na swojej stronie internetowej stanowisko podjęte przez Naczelną Radę Aptekarską z 26 stycznia 2022 r. „w sprawie sprawowania opieki farmaceutycznej, udzielania usług farmaceutycznych i wykonywania zadań zawodowych poza apteką”. W dokumencie tym NRA staje na stanowisku, że „niektóre formy samodzielnego wykonywania zawodu farmaceuty mogą być wykonywane poza apteką”. Stanowisko wylicza tutaj sprawowanie opieki farmaceutycznej (w formie uprawniającej do udzielania świadczeń zdrowotnych w tym zakresie) czy udzielanie wybranych usług farmaceutycznych (wywiad farmaceutyczny, porady farmaceutyczne, pomiary ciśnienia, usługi farmacji klinicznej).

NRA w swoim stanowisku uznaje też (coś co jest raczej oczywiste), że poza apteką farmaceuta może wykonywać następujące zadania zawodowe:

• udział w racjonalizacji farmakoterapii
• uczestniczenie w badaniach klinicznych
  sprawowanie nadzoru nad gospodarką produktami leczniczymi oraz wyrobami medycznymi wykonującymi działalność leczniczą
• prowadzenie działalności profilaktycznej, edukacyjnej oraz działalności na rzecz promocji zdrowia
• przeprowadzanie analiz farmakoekonomicznych
• prowadzenie terapii monitorowanej stężeniami leków

Stanowisko NRA wskazuje także, że farmaceuta wykonujący poza apteką wspomniane czynności nie powinien się reklamować, a jedynie informować o swoich usługach (rodzaj, zakres, sposób i miejsce sprawowania opieki farmaceutycznej itp).

Zacznijmy od początku…

„To NIA jest za czy przeciwko opiece farmaceutycznej poza aptekami?” – to z pewnością pytanie, które zadaje sobie teraz wiele osób. Aby to wyjaśnić, musimy cofnąć się o kilka miesięcy…

W listopadzie jako redaktor naczelny MGR.FARM wystosowałem mail do rzecznika prasowego NIA (Tomasz Leleno) z pytaniem czy w ocenie Naczelnej Izby Aptekarskiej w kontekście zapisów ustawy o zawodzie farmaceuty możliwe jest świadczenie opieki farmaceutycznej i usług farmaceutycznych przez farmaceutów w miejscach innych niż apteka (np. sklep zielarski, prywatny gabinet). Powodem zadania przeze mnie takiego pytania, był zamiar przygotowania artykułu o farmaceucie, który przez innego farmaceutę został oskarżony o nieuprawnione oferowanie opieki farmaceutycznej na Allegro (czytaj więcej: Oferowanie przez farmaceutę usług w internecie nie narusza przepisów).

Odpowiedź z Naczelnej Izby Aptekarskiej (po kilku przypomnieniach) otrzymałem 2 grudnia 2021 r. Zawierała ona 6-stronicową analizę biura prawnego NIA wraz z konkluzją mówiącą, że w opinii Naczelnej Izby Aptekarskiej, zgodnie z przepisami „opieka farmaceutyczna może być świadczona przez farmaceutę wyłącznie w aptece”. W odpowiedzi wskazano też, że „przepisy nie przewidują możliwości jej świadczenia w innych miejscach, w tym m.in. sklepie zielarsko-medycznym, sklepie specjalistycznym zaopatrzenia medycznego oraz prywatnym gabinecie”. Całe stanowisko zostało zresztą przedstawione w całości jako załącznik w artykule pt. „Opieka farmaceutyczna możliwa poza apteką? MZ i NIA innego zdania…” opublikowanym na MGR.FARM na początku kwietnia.

Dlaczego artykuł pojawił się dopiero w kwietniu skoro materiały zbierałem w listopadzie i grudniu? Po części dlatego, że ze względu na inne zobowiązania, nie było możliwe jego przygotowanie wcześniej i we wcześniej zakładanym kształcie. Tak się niestety zdarza w pracy dziennikarza, że niektóre tematy trafiają na dłużej do szuflady. Do opublikowania stanowiska NIA skłoniły mnie ostatecznie głosy niektórych farmaceutów w mediach społecznościowych.

Było stanowisko NRA…

Co ciekawe po publikacji wspomnianego artykułu odezwało się do mnie kilkoro członków Naczelnej Rady Aptekarskiej. Poinformowali mnie, że w styczniu NRA podjęła stanowisko stojące w sprzeczności, z tym które zostało mi przedstawione przez NIA w grudniu. Ta informacja była dość zaskakująca – a szczególnie fakt, że takie stanowisko zostało podjęte już kilka miesięcy temu i nie zostało do tej pory nigdzie upublicznione.

Niezwłocznie (8 kwietnia 2022 r.) wysłałem więc do Naczelnej Izby Aptekarskiej wniosek o udostępnienie, w trybie dostępu do informacji publicznej, tego właśnie stanowiska.

Domyślam się, że to właśnie w reakcji na mój wniosek (choć pewnie ktoś powie, że to koincydencja) Naczelna Izba Aptekarska opublikowała stanowisko na swojej stronie internetowej akurat teraz – trzy miesiące po jego podjęciu (13 kwietnia 2022 r.). Tego samego też dnia w odpowiedzi na swojego maila otrzymałem wyjaśnienie NIA, dotyczące różnic w obu stanowiskach…

– Użyty w odpowiedzi na Pana pismo w dniu 2 grudnia 2021 r. zwrot, że opieka farmaceutyczna może być sprawowana „wyłącznie w aptece” odnosił się do kategorii podmiotów wymienionych w piśmie i podkreślał, że nie ma możliwości sprawowania opieki farmaceutycznej w takich placówkach jak: sklep zielarsko-medyczny, sklep specjalistyczny zaopatrzenia medycznego czy prywatny gabinet (rozumiany jako forma udzielania świadczeń zdrowotnych w ramach indywidualnej praktyki w rozumieniu ustawy o działalności leczniczej) – pisze NIA.

Innymi słowy wszystko jest w porządku, a to ja coś źle zrozumiałem… Cóż. Ocenę logiki tego wyjaśnienia pozostawiam czytelnikom. Dla mnie jest ona dość kuriozalna. Znając kulisy działania samorządu aptekarskiego (w końcu przez cztery lata byłem w NRA) domyślam się bowiem innej przyczyny wydania dwóch sprzecznych stanowisk.

A może było tak…

W pierwszej kolejności trzeba rozdzielić Naczelną Izbę Aptekarską od Naczelnej Rady Aptekarskiej. Ta pierwsza jest instytucją samorządu zawodowego farmaceuty, która skupia oraz organizuje pracę różnych i niezależnych od siebie organów (Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej, Naczelny Sąd Aptekarski, Naczelna Komisja Rewizyjna, Naczelna Rada Aptekarska). Naczelna Izba Aptekarska posiada w swojej strukturze też różne jednostki organizacje – w tym dział prawny.

Natomiast Naczelna Rada Aptekarska to jeden z organów NIA. Składa się ona z 47 członków (aktualnie 46), do których należą prezesi wszystkich okręgowych rad aptekarskich oraz członkowie wybrani podczas Krajowego Zjazdu Aptekarzy. Naczelna Rada Aptekarska jest najważniejszym organem samorządu zawodu farmaceuty, która podejmuje decyzje o kierunkach jego działania. Jest też organem demokratycznym, w którym stanowiska i uchwały są podejmowane w głosowaniu, większością głosów. Przy tym wszystkim należy pamiętać, że Naczelna Rada Aptekarska zbiera się na posiedzeniach co 2-3 miesiące. Pomiędzy nimi działaniem samorządu i pracą Naczelnej Izby Aptekarskiej kieruje Prezes NRA (w ramach powierzonych uprawnień).

Kiedy w listopadzie wysłałem do NIA prośbę o stanowisko, w odpowiedzi dostałem stanowisko przygotowane przez dział prawny Naczelnej Izby Aptekarskiej. Nie było to zatem stanowisko Naczelnej Rady Aptekarskiej, bo ta zbierała się kilka tygodni później. Wtedy nie było jednak jeszcze wiadomo, że NRA w ogóle zajmie w tej sprawie stanowisko…

Inicjatywa z Podkarpacia

O tym, że zamierzam przygotować artykuł dotyczący opieki farmaceutycznej poza aptekami, wiedzieli już w listopadzie niektórzy farmaceuci, których prosiłem o komentarze i wypowiedzi do niego. Jednym z nich był wspomniany farmaceuta, który z oferowania swoich usług na Allegro tłumaczył się przed Naczelnym Rzecznikiem Odpowiedzialności Zawodowej. Farmaceuta ten jest także członkiem Podkarpackiej Okręgowej Rady Aptekarskiej i członkiem Naczelnego Sądu Aptekarskiego.

W tym miejscu warto wspomnieć, że Podkarpacka Okręgowa Rada Aptekarska 25 stycznia 2022 r. podjęła stanowisko, w którym opowiedziała się za tym, by opieka farmaceutyczna jako świadczenie było przypisane do farmaceuty, bez względu na charakter placówki, w której pracuje. W tymże stanowisku PORA zaapelowała też o podjęcie pilnych działań zmierzających do umożliwienia wykonywania zawodu farmaceuty jako działalności leczniczej w formie indywidualnej praktyki zawodowej w rozumieniu ustawy o działalności leczniczej (indywidualnej praktyki farmaceutycznej)(czytaj więcej: PORA: Opieka farmaceutyczna jako świadczenie powinno być przypisane do konkretnego farmaceuty).

Co to ma wspólnego ze stanowiskiem NRA? Otóż jak nieoficjalnie się dowiedziałem, na posiedzeniu Naczelnej Rady Aptekarskiej, które odbyło się 26 stycznia 2022 r. to prezes Podkarpackiej Okręgowej Rady Aptekarskiej (mgr farm. Marcin Bochniarz), wystąpił z propozycją podjęcia stanowiska, które wskazywałoby na dopuszczalność sprawowania opieki farmaceutycznej i niektórych usług poza aptekami. Stanowisko zostało przyjęta większością głosów (29 „za”, 0 „przeciw” i 4 „wstrzymujące się”). Warto zwrócić uwagę, że stanowisko NRA zostało podjęte dzień po podjęciu podobnego stanowiska przez PORA… Ktoś pewnie powie, że to koincydencja.

Co oznacza stanowisko NRA?

Naczelna Rada Aptekarska to najważniejszy organ samorządu zawodu farmaceuty. Jest to też organ demokratyczny, w którym stanowiska i uchwały są podejmowane większością głosów. Warto jednak pamiętać, że nie stanowią one prawa. Ba… nie muszą nawet być zgodne z obowiązującym stanem prawnym czy aktualną wiedzą. Jako przykład wystarczy wspomnieć, że kilka lat temu Naczelna Rada Aptekarska wydała m.in. stanowisko popierające homeopatię (czytaj również: ”Homeopatia: lekarze przeciw, aptekarze za”).

Fakt, że Naczelna Rada Aptekarska „stoi na stanowisku”, nie oznacza niestety, że odzwierciedla ono stan faktyczny lub go kreuje. Stanowisko często jest bowiem wydawane po to by „zakląć rzeczywistość”, wskazać pewne postawy lub odnieść określony efekt lobbingowy (jak np. stanowisko NRA z 2020 roku w sprawie suplementów i kosmetyków w aptekach). Czy tak jest i w tym przypadku? Wszystko na to wskazuje…

Czy opieka farmaceutyczna powinna być możliwa poza aptekami? Często jestem o to pytany przez farmaceutów… moim zdaniem tak, powinna. Czy obecne przepisy na to pozwalają? Opinia biura prawnego NIA nie pozostawia tutaj wątpliwości – nie pozwalają. Stanowisko Naczelnej Rady Aptekarskiej niestety tylko to potwierdza, bo gdyby przepisy były w tym zakresie jasne, nie byłoby potrzebne „zaklinanie rzeczywistości” czy apel w stanowisku PORA w tym zakresie. Nie ulega jednak wątpliwości, że jest to ważne stanowisko NRA, bo pokazuje, że samorząd zawodu farmaceuty wie, do jakich zmian w ustawie o zawodzie farmaceuty należy dążyć. Widzi też czego oczekują od niego farmaceuci.

Szkoda jedynie, że w całej tej sytuacji po drodze zabrakło odpowiedniej komunikacji między NIA, NRA, MZ i farmaceutami, a na publikację stanowiska trzeba było czekać 3 miesiące…

©MGR.FARM