Praca farmaceuty przeciętnemu pacjentowi najczęściej kojarzy się z realizowaniem recept, wydawaniem leków i udzielaniem porad. Zakres obowiązków i uprawnień farmaceutów jest jednak znacznie bardziej złożony. Ma on m.in. możliwość wystawienia recepty farmaceutycznej. Czym ona jest?

– Recepta farmaceutyczna jest takim ratunkowym dostępem do terapii lekowej. Jest to przywilej i prawo, jakie posiadają farmaceuci z aktywnym prawem wykonywania zawodu. Taką receptę można wystawić w sytuacji zagrożenia zdrowia pacjenta. W sytuacji zagrożenia życia pacjenta – prawo przewiduje po prostu wydanie leku, który jest w kategorii dostępności Rx, czyli na receptę. W sytuacji zagrożenia zdrowia wystawiamy receptę farmaceutyczną – wyjaśnia mgr farm. Natalia Wrzosek w programie Kwadrans z farmacją.

Farmaceutka jest aktualnie doktorantką w Zakładzie Prawa Medycznego i Farmaceutycznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Jest również przewodniczącą Komisji ds. legislacji Gdańskiej Okręgowej Izby Aptekarskiej. W jej ocenie recepta farmaceutyczna to prawo farmaceuty, ale w pewnym sensie też trochę jego obowiązek – jako przedstawiciela zawodu medycznego, który ma za zadanie opiekować się pacjentem (czytaj również: Aptekarze od kwietnia wystawili aż 420 tysięcy recept farmaceutycznych).

Aktualnie receptę farmaceutyczną może wystawić tylko farmaceuta pracujący w aptece. Nie może ona też być zrealizowana w innej aptece, niż ta, w której zatrudniony jest wystawiający ją farmaceuta. Ograniczony jest też zakres leków, które mogą się na niej znaleźć.

Zmiana przepisów na początku pandemii

W 2020 roku Ministerstwo Zdrowia zdecydowało się na zmiany w przepisach dotyczących wystawiania recept farmaceutycznych. Ich celem było ułatwienie farmaceutom ich wystawiania. Miało to szczególne znaczenie w trakcie pandemii – gdy z dnia na dzień utrudniony został dostęp do placówek POZ.

– Recepta farmaceutyczna funkcjonowała od dawna w prawie i była traktowana troszeczkę po macoszemu przez ustawodawcę. Farmaceuci do czasu pandemii tak naprawdę nieczęsto z niej korzystali, więc nikt się nią nie interesował, jeśli chodzi o doprecyzowanie standardów i doprecyzowanie, czym tak naprawdę ta farmaceutyczna recepta jest – mówi Natalia Wrzosek.

Zmiana, która zaszła w przepisach dwa lata temu polegała na umożliwieniu wystawiania recept farmaceutycznych w sytuacji każdego zagrożenia zdrowia pacjenta. Do tej pory przepisy mówiły bowiem tylko o „nagłym” zagrożeniu. Ta zmiana oraz panująca pandemia sprawiły, że farmaceuci zaczęli chętniej i częściej sięgać po swoje uprawnienie (czytaj więcej: Po zmianach w przepisach wzrosła liczba recept farmaceutycznych).

– Przeprowadzono badanie, gdzie zweryfikowano liczbę wystawianych recept i przyczyn wystawienia tych recept farmaceutycznych. Przez bodajże 10 lat w województwie kujawsko-pomorskim wystawiono niewiele ponad 2000 recept farmaceutycznych do 2020 roku. W momencie zmiany prawa w kwietniu 2020 r., od kwietnia do października w woj. kujawsko-pomorskim wystawiono ponad 18500 recept farmaceutycznych. Ta skala tej różnicy mówi sama za siebie, że farmaceuci wystawiają tych recept dużo dużo więcej i ta swoboda wystawiania jest większa – wskazuje Natalia Wrzosek.

Uwaga na kontrole!

Wystawianie przez farmaceutów recept farmaceutycznych oczywiście nie pozostaje poza jakąkolwiek kontrolą.

– Recepty farmaceutyczne są jednym z punktów kontroli podczas wizyty Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego. Inspektorzy, którzy odwiedzają, sprawdzają jak często i z jakich przyczyn te recepty farmaceutyczne się pojawiają w aptekach. To jest główny punkt, kiedy można się czegoś obawiać. To są zarówno formalne, jak i merytoryczne kontrole – wskazuje Wrzosek.

Jej zdaniem jednak inspektor farmaceutyczny podczas kontroli, nie powinien oceniać merytorycznego uzasadnienia wystawienia recepty farmaceutycznej. To bowiem zależy od okoliczności i wywiadu zebranego przez farmaceutę.

– Każdy magister farmacji jest samodzielnym zawodem medycznym i samodzielnie podejmuje decyzje, co do opieki nad pacjentem. Więc inspektor może dawać sugestie i wskazówki, ale mi się wydaje, że całkowicie merytorycznego uzasadnienia wystawienia recepty nie powinien podważać – uważa Natalia Wrzosek.

Jej opinię potwierdzają też decyzje inspekcji farmaceutycznej, w których trudno doszukać się zastrzeżeń dotyczących powodu i uzasadnienia wystawienia recepty farmaceutycznej. Dużo częściej kontrolerzy wskazują na fakt wydawania leków na receptę, bez wystawienia recepty farmaceutycznej (czytaj również: Czy sieci zmuszają farmaceutów do wystawiania recept farmaceutycznych?).

Antykoncepcja i antybiotyki

Wśród wątpliwości dotyczących wystawiania recept farmaceutycznych, bardzo często wskazywane są sytuacje, gdy farmaceuci przepisują na nich antykoncepcję czy antybiotyki. Zdaniem Natalii Wrzosek tego typu sytuacje muszą być za każdym razem oceniane indywidualnie. Aczkolwiek w przypadki antykoncepcji, wiele mówią na ten temat przepisy.

– Jeśli chodzi o antykoncepcję mamy sprawę jakby jasną. Prawo ustanawia nam, że wystawiamy tak samo, jak mają do tego uprawnienia pielęgniarki i położne – recepty na antykoncepcję mogą wystawić tylko i wyłącznie w ramach zlecenia lekarskiego. W prawie funkcjonuje to tylko i wyłącznie jako zlecenie lekarza dla pielęgniarki. To jest kolejny czynnik, dlaczego nasza recepta farmaceutyczna nie jest uregulowana. Teraz zaczyna się era recepty kontynuowanej i to jest rzeczywiście forma zlecenia lekarskiego od lekarza dla farmaceuty, ale to jest jedyny punkt w prawie, kiedy to zlecenie w tej relacji funkcjonuje – wskazuje.

W jej ocenie farmaceuci nie mają więc wystarczającej podstawy prawnej, aby przepisywać leki antykoncepcyjne. Podobnie sytuacja ma się w przypadku antybiotyków, których wydanie powinno łączyć się z odpowiednią diagnostyką, do których farmaceuci również nie mają uprawnień. Niemniej zdarzają się sytuacje – np. związane ze złym przechowywaniem antybiotyku dla dziecka – gdy po przeprowadzeniu odpowiedniego wywiadu, farmaceuta ma podstawy by i taki lek przepisać na recepcie farmaceutycznej.

Amantadyna receptach farmaceutycznych

Natalia Wrzosek odniosła się też do sytuacji wzrostu liczby recept wystawionych przez farmaceutów na amantadynę. Jak wynika z danych Ministerstwa Zdrowia, takich recept farmaceuci w okresie od 1 września do 9 grudnia 2021 r. wystawili 773. Wiele wskazuje, że mogło to mieć związek z doniesieniami o skuteczności tego leku w leczeniu COVID-19. Skuteczności, która do tej pory nie została jednak potwierdzona w badaniach klinicznych (czytaj również: Amantadyna nieskuteczna w COVID-19. Ministerstwo pokazuje badania…).

Jak się okazuje, pojawiają się głosy, że wszyscy farmaceuci, którzy wystawiali recepty farmaceutyczne na amantadynę, stwarzali zagrożenie dla zdrowia pacjentów i powinni za to odpowiedzieć dyscyplinarnie lub karnie. Pisma w tej sprawie trafiły nawet do Głównego Inspektora Farmaceutycznego i Naczelnej Izby Aptekarskiej. Zdaniem Natalii Wrzosek, nie da się jednak w ten sposób uprościć sprawy, by wszystkim tym farmaceutom postawić jeden zarzut (czytaj również: Amantadyna: ile recept wystawili na nią farmaceuci?).

– Każdy farmaceuta wystawiając receptę farmaceutyczną, odpowiada samodzielnie za tę decyzję merytorycznie. W każdej tego typu sytuacji musi podać uzasadnienie wystawienia recepty. Jedyną opcją zweryfikowania, czy ci farmaceuci słusznie wystawiali te recepty, jest skontrolowanie tych recept przez inspektorat – mówi farmaceutka.

Jednocześnie przypomina, że amantadyna w Charakterystyce Produktu Leczniczego ma zapisane kilka wskazań do stosowania. Obok leczenia choroby Parkinsona, jest tam też leczenie grypy. Farmaceuci wystawiając recepty farmaceutyczne powinni stosować się do aktualnej wiedzy medycznej, której źródła mogą być różne, ale najważniejszym jest właśnie ChPL. Natalia Wrzosek podkreśla też, że każda sytuacja i relacja farmaceuty z pacjentem, jest inna. W jej ocenie można sobie wyobrazić sytuację, gdy pacjent chorujący na Parkinsona poszukuje leku, którego brakuje w aptekach. Jeśli farmaceuta go zna i wie, że stosuje ten lek na stałe, to uzasadnione jest wystawienie recepty farmaceutycznej po to, aby pacjent mógł kontynuować leczenie.

©MGR.FARM