Po zmianach w przepisach wzrosła liczba recept farmaceutycznych

Od 2020 roku w Polsce farmaceuci mają prawo wypisywać recepty we wszystkich sytuacjach zagrażających zdrowiu – nie tylko tych nagłych. Polscy naukowcy postanowili sprawdzić, jak ta zmiana wpłynęła na liczbę wystawianych przez nich recept. W badaniu dokonano analizy raportów po kontrolach WIF z 842 aptek.

W polskich aptekach dostępne są leku OTC (bez recepty) zawierające kodeinę. Należą one do grupy III-N (fot. Shutterstock)

Zmiana przepisów dotyczących recept farmaceutycznych sprawiła, że farmaceuci zaczęli wystawiać ich więcej w czasie pandemii (fot. Shutterstock)

W 2020 roku po nowelizacji Prawa farmaceutycznego w trakcie pandemii COVID-19 odnotowano gwałtowny wzrost liczby wypisanych recept w aptekach. Wcześniej farmaceuci mogli wystawiać recepty farmaceutyczne tylko w sytuacjach „nagłego zagrożenia zdrowia pacjenta”. Zapis ten budził wiele wątpliwości bo określenie „nagłe w polskim prawie farmaceutycznym termin nie zostało niedokładnie zdefiniowane. Kolejnym ograniczeniem była też możliwość wydania na receptę farmaceutyczną najmniejszego dostępnego opakowania danego leku.

1 kwietnia 2020 roku zmieniono wspomniane przepisy w Prawie farmaceutycznym, jednocześnie umożliwiając farmaceutom przepisywanie większych ilości leków na receptach farmaceutycznych. W dobie pandemii COVID-19 uprawnienie to okazało się szczególnie przydatne, ponieważ pozwalało uniknąć zatłoczenia w gabinetach lekarskich i szpitalach, a pacjenci mogli uzyskać odpowiednią opiekę w aptekach. Do tej pory nie przeprowadzono jednak badania, które opisywałoby usługi farmaceutyczne związane z przepisywaniem leków. Podjęli się tego naukowcy z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, którzy postanowili zgromadzić i usystematyzować informacje na ten temat (czytaj również: Dlaczego farmaceuci tak rzadko wystawiają recepty farmaceutyczne?).

Recepty farmaceutyczne coraz częściej ratują zdrowie pacjentów

W badaniu naukowcy porównali analizę warunków i rzeczywiste praktyki farmaceutów. Zebrano dane z 842 aptek ogólnodostępnych, a badany obszar obejmował region Polski liczący ponad 2 mln mieszkańców (woj. Kujawsko-Pomorskie). Projekt badawczy uzyskał zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, a wszystkie dane zostały przedstawione anonimowo. Jedynie wiek i informacje o przedstawionym leku zostały upublicznione.

Badacze przeprowadzili analizę, oceniając czy położenie apteki miało wpływ na liczbę wystawianych recept. Okazało się, że 13,3% z przebadanych 842 aptek ogólnodostępnych to były apteki działające we wsiach poniżej 1500 mieszkańców, 44,5% znajdowało się w miastach do 100 tysięcy mieszkańców, a 42,4% w miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców. Jednocześnie 67,6% aptek działało w standardowych godzinach, otwarta od poniedziałku do soboty. Przeanalizowano również położenie aptek: 35,6% znajdowało się w sąsiedztwie szpitala lub przychodni, 8,8% działało w centrach handlowych, 33,4% w osiedlach mieszkaniowych, a 22,2% w centrach miast.

Rodzaj apteki, a recepty farmaceutyczne

W sumie wystawiono w nich 2189 recept – najwięcej z nich w miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców. Na wsiach nie wypisywano recept farmaceutycznych.

Pod względem godzin otwarcia największy odsetek wystawianych recept farmaceutycznych odnotowano w aptekach czynnych w standardowych godzinach, od poniedziałku do soboty oraz w aptekach pełniących dyżury. Najmniej recept farmaceutycznych wystawiono w aptekach czynnych przez całą dobę i siedem dni w tygodniu. Najwyższy wskaźnik wystawionych recept zaobserwowano w centrum miast i osiedli mieszkaniowych, a najniższy w aptekach położonych przy szpitalach i przychodniach (czytaj również: Czy farmaceuta lub apteka może pobrać opłatę za wystawienie recepty farmaceutycznej?).

Liczba wystawionych recept farmaceutycznych w zależności od lokalizacji apteki

Jakie leki przepisywali farmaceuci?

W okresie siedmiu miesięcy największy odsetek wystawionych recept dotyczył leków stosowanych w chorobach układu krążenia, chorobach przewodu pokarmowego i zaburzeniach przemiany materii, układu nerwowego oraz w chorobach dermatologicznych. Spadek przepisywania leków przeciwinfekcyjnych był przewidziany i nie zaskoczył naukowców, ma to związek z rosnącą antybiotykoopornością oraz brakiem szybkich testów diagnostycznych do zbadania przyczyny infekcji.

Liczba wystawionych recept farmaceutycznych w okresach 2002-2016 i od 1 kwietnia do 30 października 2020 r.

Recepty farmaceutyczne dają nadzieję na lepszą ochronę zdrowia

Obecnie 20 państw członkowskich WHO upoważnia farmaceutów do wystawiania recept. Uprawnienie to różni się jednak w każdym kraju. Powodem dla jego wprowadzenia jest zapewnienie pacjentom lepszej opieki zdrowotnej oraz dostępu do leków. W ocenie naukowców recepty farmaceutyczne bardzo rzadko wykorzystywane są do przepisywania leków w sytuacjach awaryjnych. Zazwyczaj farmaceuci wystawiali je gdy pacjent potrzebował leków przyjmowanych już wcześniej, gdzie jest konieczne było wydłużenie terapii.

Badania wykazują, że często, gdy pacjenci nie mają dostępu do służb ratunkowych, przestają brać leki. Nieprzestrzeganie przyjmowania zapisanych leków jest częstą przyczyną przyjęć do szpitala. Odnotowano wzrost przepisywanych recept od czasu zmian legislacyjnych w 2020 roku. Naukowcy udowodnili, że utrzymanie recept farmaceutycznych jest uzasadnione, a pacjenci postrzegają apteki jako ważne punkty ochrony zdrowia.

Źródło: ML/MDPI

Na podstawie: Assessment of Pharmacists Prescribing Practices in Poland—A Descriptive Study, Agnieszka Zimmermann, Jakub Płaczek, Natalia Wrzosek and Artur Owczarek

Artykuł sponsorowany

Redakcja mgr.farm

Pacjent po zawale z problemem rzucenia palenia

23 marca 202315:33

Do apteki, przychodzi 39-letni pan Tomasz. Od ponad 20 lat jest on czynnym palaczem, wypalającym ponad 20 papierosów dziennie. 10 lat temu zdiagnozowano u niego nadciśnienie tętnicze, w związku z czym stosuje on metoprolol (Metocard ZK) w dawce 47,5 mg/dzień. 3 lata temu pan Tomasz przeszedł zawał mięśnia sercowego, co było impulsem dla niego do porzucenia nałogu. W tym celu rozpoczął on farmakoterapię preparatem zawierającym w składzie cytyzynę. Niestety ta próba okazała się nieskuteczna. Teraz, po raz kolejny chce on porzucić palenie tytoniu, więc przyszedł do apteki z prośbą o pomoc farmaceuty w doborze najlepszej ku temu metody.

Palenie papierosów zwiększa ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych

Zdiagnozowane u Pana Tomasza nadciśnienie tętnicze krwi z pewnością ma związek z uzależnieniem od nikotyny. Palenie papierosów obok zaburzeń gospodarki lipidowej należy do czynników ryzyka pierwszego rzędu wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych [1]. Co więcej, to właśnie uzależnienie od nikotyny przyczyniło się prawdopodobnie również do wystąpienia zawału mięśnia sercowego, w tak młodym wieku. Szacuje się, że ryzyko wczesnej śmierci sercowej u palaczy w porównaniu z osobami niepalącymi wzrasta nawet 3-krotnie. Ponadto wykazano, że główną przyczyną rozwoju choroby wieńcowej serca oraz miażdżycy naczyń krwionośnych u osób poniżej 40. roku życia jest palenie papierosów [2].

Zależność pomiędzy zwiększonym ryzykiem wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, a paleniem papierosów wynika z kilku mechanizmów:

dym tytoniowy uszkadza śródbłonek naczyń krwionośnych;
składniki dymu tytoniowego zwiększają aktywność płytek krwi, prowadząc do większego prawdopodobieństwa ich nadmiernej agregacji. Zwiększona krzepliwość krwi jest w głównej mierze odpowiedzialna za powstawanie zawału i determinuje jego rozległość;
następuje wzrost skłonności do skurczów naczyń wieńcowych (prowadzi to do odczucia bólu w klatce piersiowej , a przy długotrwałym skurczu do zawału mięśnia sercowego) [2];

Palenie papierosów nasila objawy choroby niedokrwiennej serca i zwiększa ryzyko zgonu

Palenie papierosów przez pana Tomasza po zdiagnozowaniu u niego nadciśnienia tętniczego i włączenia do jego farmakoterapii metoprololu nie było rozsądne. Wykazano, że u pacjentów palących papierosy występuje osłabiona skuteczność działania beta-blokerów, do których należy metoprolol. Decyzja o porzuceniu nałogu po przebytym zawale mięśnia sercowego jest niezwykle istotnym wydarzeniem w życiu pana Tomasza. U osób kontynuujących palenie papierosów po przebytym zawale mięśnia sercowego, przeżywalność w okresie 8 lat wynosi zaledwie 23%. Natomiast, gdy po wystąpieniu zawału mięśnia sercowego pacjent zdecyduje się na porzucenie nałogu, przeżywalność w okresie 8 lat wzrasta do ponad 50% [1,2]. Dlatego rzucenie palenia należy uznać za najważniejszy element niefarmakologicznej terapii zmniejszania ryzyka wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych [1].

Farmaceuta w rozmowie z pacjentem stara się wyjaśnić, jakie zalety niesie ze sobą rzucenie palenia papierosów w odniesieniu do ryzyka związanego z występującymi u pana Tomasza chorobami przewlekłymi. Ponadto uspokaja go w związku z nieudaną próbą rzucenia palenia sprzed kilku lat. Farmaceuta wspomina, że zaledwie 10% palaczy podejmujących próbę rzucenia palenia, osiąga sukces [3]. W związku z tym zachęca go, do podjęcia kolejnej próby walki z nałogiem. Ze względu na to, że poprzednio stosowany preparat z cytyzyną okazał się nieskuteczny, tym razem proponuje mu wybrać nikotynową terapię zastępczą. Polega ona na zastąpieniu nikotyny pochodzącej z papierosów, nikotyną w innej postaci- pozbawionej szkodliwych substancji znajdujących się w dymie papierosowym [3].

Zastosowanie nikotynowej terapii zastępczej ma na celu stopniowe zmniejszenie głodu nikotynowego, przy jednoczesnym niwelowaniu ryzyka wystąpienia przykrych objawów zespołu abstynencyjnego (np. bólów głowy). Następuje to poprzez zmniejszenie zależności funkcjonowania organizmu od konieczności przyjmowania nikotyny. Celem takiego działania jest odzwyczajenie od palenia papierosów i całkowite zaprzestanie stosowania jakichkolwiek produktów z nikotyną w składzie. Nikotynowa terapia zastępcza jest dostępna pod różnymi postaciami:

gumy do żucia;
pastylki do ssania;
systemy transdermalne;
aerozole doustne [4,5];

W aptece preparaty należące do niej można otrzymać bez recepty. Panu Tomaszowi ze względu na bardzo dużą ilość wypalanych papierosów (powyżej 20 dziennie) zalecana zostaje terapia przy użyciu gum do żucia [5]. Farmaceuta zaleca pacjentowi żucie gumy zawierającej 4 mg nikotyny w odstępach 1-2 -godzinnych aż do momentu pojawienia się smaku i uczucia mrowienia w jamie ustnej. Następnie należy umieścić gumę pomiędzy policzkiem a dziąsłami. Czynność ta powinna trwać ok. 30 minut. Wówczas nie powinno się spożywać żadnych posiłków oraz płynów. W ciągu doby pan Tomasz nie powinien stosować więcej niż 8-12 gum. Co więcej, w ciągu 3 miesięcy od początku terapii zaleca się, by spróbował on zastosować gumy do żucia z mniejszą zawartością nikotyny (2 mg), a przez kolejne kilka miesięcy rozpoczął stopniowe ich odstawianie (do 6 miesięcy od początku kuracji). Pacjent został także poinformowany o wystąpieniu możliwych działań niepożądanych, takich jak suchość w jamie ustnej, podrażnienie błony śluzowej przewodu pokarmowego, kaszel, czy zaburzenia snu [5,6].

Pan Tomasz został także poinformowany o bardzo ważnej roli, jaką odgrywają metody psychologiczne w procesie rzucania palenia. Mowa tu o takich działaniach jak:

nagradzaniu siebie za niepalenie papierosów;
samokontrola swojego nałogu, np. oduczenie się odruchu palacza, czyli chęci ciągłego trzymania czegoś w ręce;
psychoterapia grupowa, czyli spotkania z innymi uzależnionymi osobami i wymiana doświadczeń w dotarciu do celu [2];

Również, jako sposób wspomagający rzucenie palenia należy rozważyć akupunkturę. Ta niekonwencjonalna metoda, pozwala na rozluźnienie swojego ciała, zredukowanie stresu i pozbycie się w ten sposób chęci palenia. Jest coraz częściej wykorzystywana jako metoda wspomagająca farmakoterapię u osób zmagających się z nałogiem palenia tytoniu [3].

Literatura:

Walewska E, Ścisło L, Szczepanik A, Nowak A, Gądek M, Machnik K. Palenie tytoniu wśród pacjentów z chorobami układu sercowo-naczyniowego. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2015; 3:170-175.
Kośmicki M. Palenie tytoniu przez pacjentów z chorobą niedokrwienną serca- możliwości terapii. Przewodnik Lekarza: 38-47
Lempart A. Sposoby zaprzestania nałogu palenia papierosów- mity i kontrowersje. Akademia Krakowska Frycza-Modrzewskiego. Kraków 2015, dostęp online: https://repozytorium.ka.edu.pl/bitstream/handle/11315/2813/Aleksandra%20Lempart.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Lachowicz M. Uzależnienie od papierosów – jak zwiększyć szanse na pokonanie nałogu? Aptekarz Polski 2020; dostęp online: https://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/uzaleznienie-od-papierosow-jak-zwiekszyc-szanse-na-pokonanie-nalogu/6/
Mejza F, Cedzyńska M, Bała M, Górecka D. Uzależnienie od tytoniu, Medycyna Praktyczna 2022; dostęp online: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.23.
CHPL Nicorette gumy do żucia.